The Oporinus Letter, ed. Peter van Foreest (ca. 1596)

Peter van Foreest, Vander Empiriken, Lantloeperen ende valscher medicyns bedroch, ca. 1596

Alkmaar, Regionaal Archief, Inventaris Van Foreest, nr. 33

[fol. 174] Phil. Ick worde in myn selfs met Erasto wonderlicke beweecht als ick bedencke den paracelsisken monster dat hy heeft soedanige monstreuse opinyen connen voortbrengen, ende met syn ongodlycke meesterie tot sulcken dolheyt gecomen is, dat hy alle geleerden deser werlt soe veracht heeft ende hem selven boven een ygelick gestelt. Hy souden immers dat wel behoeren overgeleyt te hebben dat God almachtich duer syn genade ende barmherticheyt niet gewilt en heeft, dat die menschen van wat natyen sy waren (die dese suyvere edele conste der medicinen niet conden ontberen, alsoe sy nut was alle menschen, soe wel den heydenen als den ioeden ende christenen) van den selfden soe lange souden beroeft te wesen! Wat meenen sy dat die goetheyt gods die syn sonne over alle die werlt laet schynen sulcks soude toe gelaten hebben? dat die menschen die oprechten conste soe lange souden onbeert hebben, tot dat dese paracelsus inden werlt soude gecomen hebben? in geensins.

Med. Ick en kan oick niet verstaen, dat soedanige die waerheyt alleen souden hebben, die vol gebreken ende soe onstantachtich bevonden is geweest.

Phil. Maer laten wy toch hoeren die eerlicke duechden ende den eerlicken lof, die oick Oporinus, die met den selfden geleeft ende ommegegaen heeft, vertelt, in een brief den 26 novembris int iare 1555 van Basel, tot Wierum gescreven, welcke copye van den hoechgeleerden Doctore Iunio uut gescreven synde die selfde my als een ghoeden vrundt inden iare 1575 gegeven heeft, ende hoe wel Erastus oick eensdeels van desen brief mentie maeckt, maer angesien dat dese wat breder houdt sullen wy die in onser tale over geset mede voorthalen om uwen wille. Sieck. Ick bedancke u ende bidde dat ghy sulcks wilt doen.

Phil. Het inhoudt deses briefs houdt aldus. Soe veele Theophrastum Paracelsum angaet, want hy nu lange gesturven is, soe soude ick niet gharen synder doots geeste (soe men plach te seggen) tegen spreecken. Als hy nochtans leefde soedanige hebbe ick hem gekent, als dat ick met soedanige mensche soude leven, als ick geleeft hebbe, niet lichtelicken souden begheeren, want behalven syn wonderlicke duchtige ende geluckige genesinge in alder [fol. 175] geslachte der sieckten, hebbe ick in hem noch eenige godsalicheyt noch enige geleertheyt gemerckt ende ick plach myn seer te verwonderen, naedien ick soe veele sie voortcomen dat van hem wordt geaffirmeert gescreven ende den nacomelingen achter gelaten te syn, welcke ick hem nauwelicken duer een drome soude opwerpen: alsoe was hij dach ende nacht, twyls dat ick by hem by na twee iaren verkeerde ende woonde, den dronckenschappe ende brasserye toe gedaen, soe datmen nauwelicken hem een ure of twee nuchteren bevonde. Besondere na dat hy van Basel gereyst was ende in Alsatia onder die edelinge, boeren ende boerinnen, als eenen anderen Aesculapius van haer verheven was. Ende daer en tuschen als hy alder dronckenste was, ende thuys gecomen synde plach hy my wat te dicteren van synder philosophie, die scheenen soe hups an malcanderen te hangen, dat se van eenen sobere ende nuchteren mensche niet soude moegen verbetert werden. Ende ick was om die in Latine over te setten becommert, ende daer syn oick sommige van die boecken soe van my soe van eenen andere in Latyn overgeset ende daer na oick int licht gebrocht. Die geheele nacht soe lange ick by hem woonde heeft hy nimmermeer hem oncleedet twelcken ick synen dronckenschappe toe screven. ende veel tyt en quam hy ontrent den middernacht niet dan droncken thuys om te slapen, alsoe hy gecleet was, by hem hebbende syn swaert, twelcken hy seyde van een diefhencker of beule gecomen te syn, ende werp hem soe opt bedde ende somtyts inden middernacht als hy nau geslapen hadden stonde hy op met syn bloete swaert als een rasende mensche smeedt dat selfde tegen die eerde ende wandt, dat ick somtyts meende dat hy my dat hooft soude of slaen ende daer voir sorchde. Veel dagen souden my van noede syn, soude ick dat alle vertrecken dat ick by hem geleden hebbe. Altyts hadde hy by hem syn coolenwinckel met stadygen vuyr, nu synen Alcoli, nu synen oleum sublimati, nu den coninck praecipitati, nu syn Arseniske oly of crocus martis, of synen wonderlicken Apodoltoch, oech, ende ick en weet niet wat brodyen coockende. Want hy my eens met syn cokagye by na den levendigen geest verstickt hadden, als hy my beval dat ick den geest syns Alembick soude anschouwen, myn nuese wat nae by gedaen, het glas dat boven op den Alembicke was een weynich of genomen, soe dat ick duer den roeck ende dompe die in myn mont ende nuesgaten sloech, duer die virulenten vapeuren by na verstickt ende gesmoort syn geweest, dat ick in onmachte vil ende duer tbesprengen van coudt water weder verquam. Daer en tuschen beveynsde hy hem veel wonderen te voor [fol. 176] seggen ende liet hem duneken kennisse te hebben van wonderlycke arcana ende mysteriën, dat ick int heymelicke niet lichtelicken by hem yet derfde bestaen noch oyt ondertasten, daer ick altyt hem vreesde. Hy was een duerslager van tgelt, soe seere dat hy somtyts halder noch penning behilde nae ick wiste, ende daechs daer an thoonde hy my wederomme syn buerse vol gelts, als dat ick niet selsame my verwonderde, waer deur hy soe veel werderom crege. Alle maenden by nae liet hy hem een nieuwen cleedt maecken ende het andere cleedt dat hy an hadde gaf hy die hem eerst te gemoet quam, maer soe seer becladdert, dat ick nimmermeer een van hem begeerde, ende al hadde hy my die gegeven by hem selfs, soude die selfde niet willen gedragen hebben. Int cureren ende genesen der ulceratyen dede hy by na miraculen daer luttel hoops in scheene te syn, geen maniere van spys of dranek int genesen onderhoudende, maer met syn patiënten nacht ende dach sat ende vol drinekende, alsulcks dat hy die selfde (soe hy oick plach te seggen) met den vollen buyck genas. Het poeder van praecipitaet met theriaca of methridatis of met kerssen soppe tot pillen gemaeckt, gebruyckten hy voir purgatien in alle geslachten der sieckten. Met syn Laudano (alsoe noemde hy pillen in maniere van muyse stronten, welcke hy met ongelycke getale alleen inden utersten noot der sieckten als tot het heylige aneker (soe men seyt) syn toe vlucht nemende in gaf) hem alsoe verhief, dat hy oick niet en twyfelden te affirmeren dat hij alleen conden duer het eenige gebruyck van desen den dooden tot het leven te brengen, ende datselfde heeft hy somtyts, als ick by hem was, metter daet bewesen, als dat sy schenen doot te wesen subitelicken herqamen. Maer ick en hebbe hem noyt hoeren of sien bidden, noch hy vraechde oick niet nae eenige geestelicke oeffeninge, noch oick nae die evangelische leere, die welcke doentertyt by ons beghonne vereeret, ende geoeffent te worden ende van onsen predicanten seer sorchvuldelicken ende naerstich gedreven, den welcken hy niet alleen verachte, maer oick dreychde dat hy noch op eenige tyden souden Lutherum ende den Paeus niet minder als hy nu dede Galenum ende Hippocratem, in een beter ordeninge te stellen, ende dat niemant, die haer toe in die heylige scrifte gescreven hadden, soe wel den ouders als den iongeren, het rechte pit der scriftuyren noch noyt geraeckt hadden, dan alleen die buyten scorsse, als dat sy alleen den scaduwe treften ende verclarende waren. Ende ick en weet niet wat andere [fol. 177] bueselinge hy voirstelde die ick my schame te verhalen. Dit hebbe ick alleen in corte verhack ende soe tselfde in die penne quam heeft myn alsulcks belieft u te scryven: op een anderen tyt als ick ledicheyt sal hebben, sal ick u meerder scryven. Hy hadde geen treek altoes tot eenige vrouwen, alsulcks dat ick geloeve dat hy geen altoes bekent en heeft. Int begintsel was hy heel sober soe dat hy tot syn vyf ende twintich iaren geen wyn en dronek. maer daer na heeft hy alsoe leeren wyn drineken, dat hy geheele tafelen met vol boeren tot drineken terchde ende oick int drineken ende suypen overwonnen, syn vinger alleen inden keele steeckende ende soe hem gelycken een vereken of swyn van den dranek al spouwende ontlossende, ende weder om daer nae an slamp pampen ende drineken gevallen, als of hy niet een druppele gedroneken hadden, alsoe syn genuchte int drineken ende suypen nam.