Text.Duclo.1590-01.A2r/Text
[p. 3] Illvstrissimo[c1] Principo Domino suo Ludouico Gonzaguæ Niuernensium & Rethelensium Duci Gaston Duclo subpræses particularis Niuernensis, Salutem & fœlicitatem peroptat.
Si quidquam est, Princeps illustrissime, quod ciuitatem semel rectè stabilitam ab euersione immunem conseruare & retinere possit, vnica sanè est obedientia à populo Principi, qui illis præest, præstanda. Ipsa est firmissimum & solidissimum fundamentum, quo superædificatæ ciuitates nusquam postea collapsuræ sunt. Hanc tibi obedientiam, Princeps illustrissime, cum ex præcepto vocis euangelicæ nos tibi subditi debeamus, eò magis debemus, quòd catholicæ fidei & religionis [p. 4] re ipsa sis & semper perseueraueris propugnator acerrimus. Hinc viget eadem fides & religio catholica in tota tua prouinica, nec quisquam est, qui se illius legibus submittere detrectet. Verùm alia etiam est causa obedientiæ tibi præstaudæ inuictissima, beneficia nimirum tua in gentem tuam Niuericam à te collata, Quæ tot & tanta fuere ab initio auspicatissimi & fœlicissimi tui aduentus in hunc vsque diem, vt eadem gens vitam tibi debere & fortunas suas omnes dououere, & velit nolit agnoscere cogatur. Tu vt verus pater patriæ ijs, quæ ad conseruandas huiusce tuæ prouinciæ familias pertinent, eminus semper prouidisti. Cum enim harum conseruandarum ratio partim consistat in constituendis magistratibus, qui iuri dicundo præsint, ipsumque æquabiliter vnicuique reddant, & sceleratos pœnis coerceant, partim in auertendis ijs, quæ maiore vi accidunt, Quis nescit, illustrissime Princeps, te in constituendis illis magistratibus solam probitatis, capacitatis & experientiæ eorum rationem habuisse? Non auro eos stabiliisse, ne venale ius redderent, non pre- [p. 5] cibus ne ijsdem iuri reddendo flecti possent, sed tua sponte, perspecta priùs, & plerumque à te ipso examinata eorumdem conscientia, doctrina & rerum experientia? Quòd ad graues tributorum exactiones & militum insolentes deprædationes attinet, quis etiam ignorat te consilio regum adscitum inopiam patriæ tuæ verè & constanter proposuisse, tuique gratia & fauore moderationem quandam tributorum subitos tuos consecutos fuisse? Lasciuiam autem & deprædationem militum, quibus nihil ægrè magis ferunt imbelles agricolæ & qui ruri habitant, authoritatem tuam & præsentiam, quoties adfuit, quantùm fieri potuit cohibuisse? Maxima hæc quidem sunt, Princeps illustrissime, beneficia tua erga populum tuum collata, quæ tamen conferenda non sunt cum his, quæ ab execranda, deploranda tamen nece regis, eidem populo à te collata sunt. Postquam enim ab exercitu, cui defendendæ catholicæ religionis causa in Aquitania præfectus eras, in aulam regiam euocatus rediisses, atque hinc in hanc tuam prouinciam te contulisses, quantam ex tui præsentia & authoritate vtilitatem [p. 6] patriæ tuæ omnes incolæ tibique subditi perceperint, toti Galliæ est notissimum. Cæterarum ferè prouinciarum omnes gentes hisce calamitosis & miserrimis temporibus assiduis militum incursionibus vexati, nec quid suum sit aliquid habere, iactitare possunt. Omnia & in vrbibus & ruri aguntur vi. Metus, pauor & diffidentia vbique singulis momentis omnium corda obsidet: in vrbibus præsidiorum vis legem dictitat ciuibus & magistratibus, quos olim eadem reformidabant: Perpetua dissidia, iurgia & bella intestina, impune scelerati deprædantur, in imnibus silet vox iudicis. His vrbibus qui præsunt & imperant, nihil ciuibus largiuntur, quin potiùs quod habent, auferunt. Hisce omnibus malis singularis tua prudentia nos liberauit Vnusquisque tam domi quam ruri tutò & nullo metu perterritus res suas satagit, omnia iure aguntur, nondum vox iudicis siluit. Quis autem audeat conqueri te quidquam à tibi subditis exegisse, quin potiùs profiteatur tuis sumptibus liberalitate tua omnium saluti consuluisse? Quibus sanè commodis & bonis nusquam potiti fuissemus, nisi confestim grauissi- [p. 7] mo dissentionum & opinionum morbo succurrisses, quibus non minùs gens tua affecta & penè obruta erat, quàm ceteræ prouinciæ: Neque tamen ferro aut militari manu, cum potuisses, remedium huic morbo adferre voluisti, sed quæ in cæteris Galliæ partibus pax & concordia, bellorum finis, multa cum internecione conquiri non potuit, eandem tua singulari prouidentia & admonitionibus inuictis & summa ratione fultis, hominibus tuis cum omnium salute attulisti. Fœlices nimium nos, si bona hæc omnia à tua paterna beneuolentia fluxisse agnouerimus, & accepta excellentiæ tuæ retulerimus, & sine quibus iam actum esset de nobis. Contra miserrimi & fœda ingratitudinis labe inquinati, si tantorum bonorum gratiarum actionem supplices non retulerimus, iussisque & mandatis tuis proni non paruerimus. Talpa etiam cæciores, si, quæ nobis mala impendebant, nisi ea tua excellentia auertisset, non perspexerimus, cum cœterarum regionum aut vrbium homines quotidie iter transigentes & huc appellentes agnoscant, qui se velut ex orco in elysium quoddam migrasse palam [p. 8] profitentur. Præter hæc memorata beneficia tua, Princeps illustrissime, quæ metropolis ciuitatis tuæ tibi subditis cum cæteris patriæ tuæ Niuernensis communia fuere, alia quoque beneuolentiæ & liberalitatis tuæ dona persenserunt. Primùm meditatus præclaras tum respublicas tum ciuitates florere celebrium virorum numero, qui & vitæ sanctimonia pollerent, & singulari doctrina conspicui essent, easque perpetuò conseruari non posse nisi per subrogationem, collegium Iesuistarum tuis sumptibus instituisti. Ex horum scholis iuuenes instructi plerique, iampridem doctrina præclari & conspicui emersere, & quotidie emergunt magnæ spei & expectationis adolescentes, qui rempublicam aliquando administraturi sunt. Farendum est enim ingenuè in erudienda iuuentute huiusce societatis homines antecessoribus nostris præfulsisse. Deinde, Princeps illustrissime, vt omni beneficiorum genere ciuibus tuis eandem paternam beneuolentiam tuam demonstrares, impetrasti à regibus anteactis immunitatem tributorum, quibus olim exonerata erat hæc [p. 9] tua ciuitas metropolis, eique te sponte delegasti, & quotannis eadem tributa tuis nummis ex proprio tuo ærario desumptus persoluisti, tuosque exoluendo liberos reddidisti. Sunt etiam ex genere eorum, quæ præclaras vrbes efficiunt, ingeniosi multarum artium artifices. Hinc vitrariæ, figulinæ & encausticæ artis artifices egregij iussu tuo accersiti & immunitate tributorum alliciti præstantia opera ciuibus tuis commoda, magisque exteris admiranda subministrant. Sed & nouissimis hisce diebus typographum & sculptores ingeniosos multis tuis sumptibus huc appellere iussisti. Sic viris conspicuis ciuitatem tuam ornatam, ædificiis quoque perpolitam esse voluisti, præsertim quòd & lignorum, lapidum calcis, & arenæ, quæ ad ea construenda sunt necessaria, multa esset copia. Verum obstabat nescio quoddam graue emphytheosis iugum, patrum nostrorum minùs quàm iure liceret ædificiis impositum. Hoc onere deterrebantur, qui proprietatem haberent ædificare, seu ne ob cessationem solutionis vectigalis per triennium in commissum caderent, vel [p. 10] ne ad hæredes, nisi vtrique socij essent, vrbana prædia transirent. Hac igitur in re etiam prouidisti: Et ne ampliùs hac occasione imposterum deterrerentur ab ædificando, apud consilium Regis impetrasti, vt edicto mutatum sit graue illud & velut tirannicum & barbarum vectigalis onus in aliud alterius speciei dominium mitius, scilicet census. Pro his omnibus, Princeps illustrissime, nihil à nobis exigis, quàm obedientiam tibi iure debitam, & vnanimem omnium consensum, quo te magis munitum quàm multis hominum milibus sæpe palam declarasti. Quantùm ad me attinet, Princeps Illustrissime, nolim omnium tuorum ciuium tibique subditorum postremus haberi, qui tuis iussis parere peroptem, non solùm quòd in vniuersum ex eorum sim numero, qui & iure diuino & naturali & ex liberalitate tua obstricti sunt, verum etiam quòd alia peculiaris sit causa, qua idem hoc debeam. Anno enim 1584. cum ego vnus ex decurionibus huiusce tuæ vrbis metropolis, Lutetiam[c2] me contulissem, & publicorum negotiorum rationem tibi red- [p. 11] didissem, tu me subpræsidis particularis officium gerere iussisti. Cum nihil[c3] minùs, quàm de hoc cogitarem, meque huic oneri subeunde imparem mihi conscius essem, meque immeritum agnoscerem, tu nihilominus sufficere me posse existimasti, & præstito iuramento hoc titulo me donasti. Scio, Princeps Illustrissime, pro tot & tantis tuis erga me beneficiis, nihil à me aliud præstari velle te, quàm vt hoc officio, vti virum decet probum, defungar, & quem iuri dicundo præesse voluisti, vnicuique sine iniuria ius reddam. Hæc, sinon vt debui, saltem vt potui, præstiti: Verùm an esset in me aliud, in quo parendi tibi desiderium meum magis demonstrare possem, cogitaui. Sanè ingenij mei vires adeo tenues & imbecillæ sunt, vt obsequio excellentiæ tuæ debito minùs respondere possint: At id nos velle oportet, quod possumus, non autem ex diuerso audere posse, quæcumque volumus. Existimaui igitur excellentiam tuam non omnino aspernaturam, si, quod de Argyropœia & Chrysopœia sentirem, nomini tuo dicarem, & in lucem proferrem. [p. 12] Non me latet artem hanc iampridem multis inuisam, & iisdem de ea disserentes, ridendi, atque imprimis Erasto medico germano, aduersus quem hanc artem tueor, multis argumentis probabilibus eam impetendi occasionem præbuisse. Sed si vera est ars, nihil est quòd inuisa aut irridenda sit. Si argumenta in contrarium adferantur aduersus Erastum probabiliora, & ipsa experientia comprobentur, nihil est quòd Apologiam hanc improbare possit Erastus. Nam ceu multa probabilis ratio vera esse persuadet, quæ falsa esse experientia ipsa coarguit, sic & ex aduerso multa impossibilia probabilis ratio suadet, quæ experientia ipsa vera esse comperiuntur. Finis rerum, aut Aristoteles, non cognitio, sed praxis. Equidem ignarus non sum institutum hoc meum professionis meæ metas transgredi,, mihique, quod vulgo solet, obiici posse. Ne sutor vltra crepidam. Verùm ita à natura comparatus sum, vt quæ abstrusa & à vulgi sensibus longè remota essent sedulo inuestigauerim. Nec propterea tamen quæ propriæ professionis essent partes & officia [p. 13] vsquam huc vsque deseruerim, aut deserturus sim. Quas horas plerique pilæ, chartis, & aliis ludorum generibus collocare solent, easdem in inquirendis naturæ arcanis collocaui. Solent etiam plerique propriis studiis alia alterius generis studia intermiscere. Sic ego iam ab ineunte adolescentia velut à natura impulsus, progrediente etiam ætate, cum per otium licuit, nunc autem non licet, si quid veri & sinceri hac arte præstari posset, inuestigaui: non comparandarum opum desiderio, quas sanctio Iustiniana sufficientes necessariis rebus exhibere solet, sed discendi. Sicut alimentum sumimùs vt viuamus, non autem viuimus, vt beluarum more saginemur, sic hæc ars non expetenda, vt ditiores efficiamur, sed vt ijs sine quibus multæ artes addisci nequeunt, non careamus. Quod si omnia quæ de hac arte tradita sunt, verissima non sint, saltem ea quæ experientia vera esse comperi, nemo nisi iniuria falsitatis coarguere poterit. Mihi sat erit, Princeps Illustrissime, qui de omnibus sapienter & grauiter iudicare soles, si hæc Apologia nomini tuo dicata, authorita- [p. 14] te tua in lucem prodibit. Ipsa enim sola se tueri non poterit. Illam igitur auspicio excellentiæ tuæ, dum à grauioribus studiis respiro, in vulgus emitto. Nec dedignabitur excellentia tua, si illi placitum sit, ab humilissimo seruo tuo, quod parendi tibi gratia offertur, recusare. Deum optimum maximum supplex oro, Princeps Illustrissime, & mi Domine, vt te incolumen seruet, vitamque tuam in longos & fœlices annos protrahat, mihique gratiam hanc largiatur, vt quot vitæ meæ supersunt dies, iussis tuis capescendis & exequendis eos impendere possim. Ex tua metropoli vrbe Niuernensi Calendis Aprilis. 1590.
