Paracelsus, Letter to Erasmus, March 1527

From Theatrum Paracelsicum


Paracelsus, Letter to Erasmus, March 1527

Names in this document: Paracelsus; Desiderius Erasmus

Places in this document:

Sources

Primary Sources

Wrocław, Biblioteka Uniwersytecka, Rkp. R 254, f. 182r–182v, n° 151 (online (2)(A)
Gerhard Dorn: Philosophiae Magnae Philippi Theophrasti Paracelsi ... Collectanea quaedam, Basel: Pietro Perna [1569], esp. p. 1-2 (Google Books(A)
Paracelsus: Bücher vnd Schrifften, ed. by Johann Huser, vol. 3, Basel 1589, esp. p. 339 (Google Books(A)

Older Editions

Melchior Adam: Vitae Germanorum medicorum, Heidelberg: Johann Georg Geyder for Jonas Rosa (Frankfurt am Main) 1620, esp. p. 36-37 (Google Books) (Google Books) (VD17 23:248384H(A)
Daniel Le Clerc: Histoire de la médecine, 3rd ed., vol. 1, Amsterdam: Compagnie 1723, esp. p. 800 (Google Books)
Nicolas François Joseph Eloy: Dictionnaire historique de la médecine, vol. 2, Liège: J. Bassompierre 1755, esp. p. 241 (Google Books)
John Jortin: The Life of Erasmus, vol. 2, London: J. Whiston and B. White 1760, esp. p. 401-402 n° 29/1 (Google Books)
Johann Christoph Adelung: Geschichte der menschlichen Narrheit, vol. 7, Leipzig: Weygand 1790, esp. p. 231-232 (Google Books)
Christoph Gottlieb von Murr: Litterargeschichte des Theophrastus Paracelsus, in: Neues Journal zur Litteratur und Kunstgeschichte 2 (1799), p. 177-285, esp. p. 201-203 (Google Books)
Janus Cornelis Maris: De Paracelso, MD thesis, Leiden 1832, p. 53-54 (Google Books)
Biographie médicale (Encyclopédie des sciences médicales, ed. by Antoine Laurent Jessé Bayle, 6), Paris: Bureau de l’Encyclopédie 1840, p. 181-188: »Paracelse (Philippe-Aurèle-Théophraste Bombast de Hohenheim)«, esp. p. 183 (Google Books)
William Newnham: Letter from Paracelsus to Erasmus, in: Provincial Medical Journal 7, n° 164 (1844), p. 142 (Google Books)
Biographie médicale par ordre chronologique, ed. by Antoine Laurent Jessé Bayle and Auguste Thillaye, vol. 1, Paris: Adolphe Delahays 185, p. 181-188, esp. p. 183 (Google Books)
Werner Grundhoff: Andr. Vesalii et Theophrasti Paracelsi instauratorum artis medicae Germanorum vitae et merita et scripta, MD thesis, Berlin 1860, p. 25-27 (Google Books)
Eduard Schubert and Karl Sudhoff: Paracelsus-Forschungen, vol. 2 (Handschriftliche Documente zur Lebensgeschichte Theophrasts von Hohenheim), Frankfurt am Main: Reitz & Koehler 1889, esp. p. 103-104 (Google Books)
Franz Strunz: Theophrastus Paracelsus, sein Leben und seine Persönlichkeit: Ein Beitrag zur Geistesgeschichte der deutschen Renaissance, Leipzig: Eugen Diederichs 1903, esp. p. 117-118
Anna M. Stoddart: The Life of Paracelsus: Theophrastus von Hohenheim 1493–1541, London: William Rider 1915, esp. p. 297
Erich Ebstein: Ärzte-Briefe aus vier Jahrhunderten, Berlin: Julius Springer 1920, esp. p. 1-2

Modern Editions

Erasmus: Opus epistolarum Des. Erasmi Roterodami, ed. by Percy Stafford Allen and Helen Mary Allen, vol. 7 (1527–1528), Oxford: Clarendon 1928, esp. p. 26-27 (archive.org, free)
Paracelsus: Medizinische, naturwissenschaftliche und philosophische Schriften, ed. by Karl Sudhoff, vol. 3 (Theophrast von Hohenheim gen. Paracelsus: Sämtliche Werke, 1. Abteilung), München and Berlin: R. Oldenbourg 1930, esp. p. 379

Translations

Eduard Schubert and Karl Sudhoff: Paracelsus-Forschungen, vol. 2 (Handschriftliche Documente zur Lebensgeschichte Theophrasts von Hohenheim), Frankfurt am Main: Reitz & Koehler 1889, esp. p. 108-112 (Google Books)
Paracelsus: Sämtliche Werke: Nach der 10bändigen Huserschen Gesamtausgabe (1589–1591) zum erstenmal in neuzeitliches Deutsch übersetzt, ed. by Bernhard Aschner, Jena: Gustav Fischer 1926, esp. p. 936
Frans Maarten Gerard de Feijfer: De levende gedachten van Theophrastus Paracelsus (Levende gedachten, 17), Den Haag 1941, esp. p. 188
William A. Murray: Erasmus and Paracelsus, in: Bibliothèque d’Humanisme et Renaissance 20 (1958), p. 560-564, esp. p. 562
Erasmus: La Correspondance d´Erasme: Traduction intégrale en 12 volumes, ed. by Aloïs Gerlo, vol. 7 (1527-1528), Bruxelles: University Press 1978, esp. p. 39-49 n° 1808 (DOI)
Winfried Trillitzsch: Der deutsche Renaissance-Humanismus: Abriß und Auswahl, Leipzig: Philipp Reclam 1981, esp. p. 554-555
Erasmus: The Correspondence of Erasmus: Letters 1802 to 1925, March–December 1527, ed. by James K. Farge, tr. by Charles Fantazzi (Collected Works of Erasmus, 13), Toronto: University of Toronto Press 2010, esp. p. 55- n° 1808 (DOI)

Text

Text according to Dorn (1569)

Theologorum patrono eximiio D. Erasmo Roterodamo doctissimo, suoque optimo Theophrastus Paracelsus.

Quae mihi sagax musa & Alstoos tribuit medica, candidè apud me clamant: similium iudiciorum manifestus sum auctor. Regio hepatis pharmacijs non indiget, nec aliae duae species indigent laxatiuis. Medicamen est magistrale arcanum potius ex re confortatiua, specifica, & melleis abstersiuis, id est consolidatiuis. In defectum hepatis essentia est secunda, quae de pinguedine renum, medicamina regalia sunt peritae laudis. Scio corpusculum mesuaticas tuum non posse sufferre colloquintidas, nec aliquid turbidatum, seu minimum de pharmaco: scio me aptiorem, & in arte mea peritiorem, & scio quae corpusculo tuo valeant in vitam longam, quietam & sanam: non indiges vacationibus. Tertius morbus est (vt apertius loquar) quadam materia seu vlcerata putrefactio, seu natum phlegma, vel accidentale colligatum, vel si fex vrinae, vel tartarum vasis, vel mucillago de reliquijs è spermate, vel si humor nutriens viscosus, vel bituminosus: pinguedo resoluta, vel quicquid huiusmodi sit, quando de potentia salis (in quo coagulandi vis est) coagulabitur, quemadmodum in silice, in berillo potius: similis est haec generatio. Haec non in te nata perspexi. Sed quicquid iudicaui, de minera frusticulata marmorea existente in renibus ipsis, iudicium feci, sub nomine rerum coagulatarum.

Si optime Erasme mea praxis specifica tuae Excellentiae placuerit, curo ego vt habeas & medicum & medicinam. Vale.

Theophrastus.

Text according to Huser (1589)

Theologorum patrono eximio, D. Erasmo Roterodamo doctissimo, suoque optimo, Theophrastus Paracelsus.

Quae mihi sagax Musa et Alstoos truibuit medica, candidè apud me clamant: similium iudiciorum manifestus sum Auctor. Regio Hepatis pharmaciis non indiget, nec aliae duae species indigent laxatiuis. Medicamen est magistrale arcanum potius ex re confortatiua, specifica, et melleis abstersiuis, id est, consolidatiuis. In defectum Hpatis essentia est secunda, quae de pinguedine Renum, medicamina regalia sunt peritae laudis. Scio corpusculum Mesuaticas tuum non posse sufferre Coloquintidas, nec aliquid turbidatum, seu minimum de pharmaco: scio me aptiorem, et in arte mea peritiorem, et scio quae corpusculo tuo valeeant in vitam longam, quietam et sanam: non indiges vacationibus. Tertius morbus est (vt apertiùs loquar) quaedam materia seu vlcerata putrefactio, seu natum phlegma, vel accidentale collogatum, vel si fex vrinae, vel Tartarum vasis, vel mucillago de reliquiis è spermate, vel si humor nutries viscosus, vel bituminosus: pinguedo resoluta, vel quicquid huiusmodi sit, quando de potentia salis (in quo coagulandi vis est) coagulabitur, quemadmodum in silice, in berillo potiùs: similis est haec generatio. Haec non in te nata perspexi. Sed quicquid indicaui, de minera frusticulata marmorea existente in renibus ipsis, iudium feci, sub nomine rerum coagulatarum.

Si optime Erasme mea praxis specifica tuae Excellentiae placuerit, curo ego vt habeas et medicum et medicinam. Vale.

Theophrastus.

Text according to Schubert and Sudhoff (1869)

Theologorum Patrono[1] Eximio domino Erasmo Roterodamo vndicunque doctissimo suo optimo.

Que mihi sagax musa et Alstoos tribuit medica, candide apud me clamant Similium Judiciorum manifestus sum Auctor.

Regio epatis pharmacijs non indiget, nee alie due species indigent Laxatiuis, Medicamen est Magistrale Archanum potius ex re confortatiua, specifica et melleis abstersiuis id est consolidatiuis, In defectum epatis essentia est, et[2] que de pinguedine renum medicamina regalia sunt perite laudis. Scio corpusculum Mesuaijcas[3] tuum non posse sufferre colloquintidas , nec Aliquot [aliquod] turbidatum seu minimum de pharmaco  Scio me Aptiorem et in Arte mea peritiorem, et scio que corpusculo tuo valeant in vitam longam, quietam et sanam, non indiges vac[u]ationibus.

Tertius morbus est vt apertius Loquar, que[4] materia seu vlcerata putrefactio seu natum flegma vel Accidentale colligatum, vel si fex vrinae, vel tartarum vasis vel Mucillago de reliquijs e spermate, vel si humor nutriens viscosus vel bithuminosa[5] pinguedo resoluta vel quicquid huiusmodi sit, quando de potentia salis (in quo coagulandi vis est) coagulabitur quemadmodum in silice, in berillo potius, similis est hec generatio, que[6] non in te nata perspexi, sed quicquid Judicaui de minera frusticulata Marmorea existente in renibus ipsis iudicium feci sub nomine rerum coagulatarum. Si optime Erasme Mea praxis specifica tue Excellentie placuerit  Curo ego vt habeas et Medicum et Medicinam.

Vale

Theophrastus.

Notes

  1. Der Schluss des Wortes ist nicht zweifellos deutlich lesbar, da die Buchstaben zum Theil in einander geflossen sind. Man konnte auch »Patriarco« zur Noth herauslesen.
  2. Hier steht nicht „essentia est secunda«, wie Dorn mit Vernachlässigung des Kommas und Rücksichtnahme auf das folgende »Tertius morbus« corrigiert oder gelesen hat.
  3. Dorn schreibt »Mesuaticas«; das Original hat aber »Mesuaijcas«. Diese richtigere Form findet sich auch sonst bei Hohenheim, z. B. Chir. Fol.-Ed. S. 419 »vnd die Mesuaischen«; 4°-Ed. IV. S. 324 »Mesuaischer Stylus«.
  4. Dorn hat sinnentsprechend quaedam, es steht aber que [= quae] im Original.
  5. Dorn liest »bituminosus«, es muss aber „bithuminosa« heissen.
  6. Dorn hat »haec«, was nicht dasteht.

Text according to Allen (1928)

Qve mihi sagax musa et Alstoos tribuit medica, candide apud me clamant. Similium iudiciorum manifestus sum auctor. Regio epatis pharmaciis non indiget, nec alie due species indigent laxatiuis. Medicamen est magistrale archanum potius ex re confortatiua, specifica et melleis abstersiuis, id es consolidatiuis. In defectum epatis[1] essentia est.

2[2]. Que de pinguedine renum medicamina regalia sunt perite laudis. Scio corpusculum Mesuaycas[3] tuum non posse sufferri[4] colloquintidas, nec aliquit[5] turbidatum seu minimum de pharmaco. Scio me aptiorem et in arte mea peritiorem, et scio que corpusculo tuo valeant in vitam longam, quietam et sanam. Non indiges vacationibus.

Tertius morbus est, vt apertius loquar, que[6] materia seu vlcerata putrefactio, seu natum flegma vel accidentale colligatum, vel si fex vrine vel tartarum vasis vel mucillago de reliquiis e spermate, vel si humor nutriens viscosus, vel bithuminosa[7] pinguedo resoluta, vel quicquid huiusmodi sit, quando de potentia salis (in quo coagulandi vis est) coagulabitur, quemadmodum in silice, in berillo potius. Similis est hec generatio. Que[8] non in te nata perspexi. Sed quicquid iudicaui de minara[9] frusticulata marmorea existente in renibus ipsis, iudicium feci sub nomine rerum coagulatarum.

Si, optime Erasme, illa[10] praxis specifica tue excellentie placueret[11], curo ego vt habeas et medicum et medicinam. Vale.

Theophrastus.

Theologorum patrono eximio, domino Erasmos Roterodamo omnium[12] doctissimo, suo optimo[13].

Notes

  1. hepatis δ.
  2. 2 α : secunda δ.
  3. mesuaticas δ.
  4. sufferre δ.
  5. aliquid δ.
  6. que α : quaedam δ.
  7. bituminosus : δ.
  8. Que α : Haec δ.
  9. minera δ.
  10. illa α : mea δ.
  11. placuerit &delta>.
  12. omnium om. δ.
  13. suo optimo α : suoque optimo Theophrasto Paracelsus δ.

Translation

English Translation (ChatGPT-5, 9 August 2025)

To the most renowned Patron of Theologians, the most learned gentleman in every place, his very best friend, Erasmus of Rotterdam.

What my discerning muse and Alstoos have granted me in the art of healing speaks to me plainly and openly, assuring me that I am the clear author of judgments akin to these.

A sound liver needs no medicine, nor do the other two kinds of ailments require purgatives; the remedy is rather a masterwork of healing, with a strengthening, particular, and gently cleansing — that is, consolidating — power. In the case of a weakness of the liver it is an essence; and those remedies which concern the fat of the kidneys are, in skilled and praiseworthy fashion, worthy of being called royal. I know that your delicate Mesuë-like frame can endure neither colocynth nor anything clouded, nor even the smallest amount of a harsh medicine. I know myself to be both better suited and more experienced in my craft, and I know what will serve your body for a long, peaceful, and healthy life; you have no need of evacuations.

The third illness is — to speak more plainly — whether it be a putrid ulceration, an inborn phlegm, or a concretion formed by accident; or whether it be a sediment in the urine, a tartar in the vessels, a mucilage from the remnants of the seed, a viscous nourishing humor, a dissolved bituminous fat, or anything else of this sort — when such a matter is congealed by the power of salt (in which lies the force of coagulation), as in flint, or rather in beryl. Such a formation I have not observed in you; but whatever judgment I have made about a stony, marble-like substance existing in the kidneys themselves, I have given under the name of “congealed things.” If, most excellent Erasmus, my particular method should please Your Grace, I shall make sure that you have both the physician and the remedy.

Farewell.

Theophrastus

German Translation (ChatGPT-5, 9 August 2025)

An den hochberühmten Förderer der Theologen, den allenthalben gelehrtesten Herrn, seinen allerbesten Freund, Erasmus von Rotterdam.

Was mir meine scharfsinnige Muse und Alstoos in der Heilkunst verliehen haben, ruft mir klar und offen zu, dass ich ein offenkundiger Urheber ähnlicher Urteile bin.

Eine gesunde Leber braucht keine Arznei, und auch die beiden anderen Arten von Leiden erfordern keine Abführmittel; das Heilmittel ist vielmehr ein Meisterstück der Heilkunde, von kräftigender, besonderer und sanft reinigender — das heißt festigender — Wirkung. Bei einer Schwäche der Leber ist es ein heilkräftiger Auszug; und jene Mittel, die das Fett der Nieren betreffen, sind, in kundiger und lobenswerter Weise, königlich zu nennen. Ich weiß, dass dein zartes Mesuäisches Körperchen weder Kolokynth noch irgendetwas Getrübtes noch auch nur die kleinste Menge einer starken Arznei ertragen kann. Ich weiß mich sowohl geeigneter als auch erfahrener in meinem Handwerk, und ich weiß, was deinem Körper zu einem langen, ruhigen und gesunden Leben dienlich ist; du brauchst keine Ausleerungen.

Die dritte Krankheit ist — um es deutlicher zu sagen — sei es nun eine faule Geschwürbildung, ein angeborener Schleim oder eine zufällig entstandene Verhärtung, oder ein Satz im Harn, oder ein steiniger Belag in den Gefäßen, oder ein Schleimrest aus dem Samen, oder ein zäher ernährender Saft, oder gelöstes bituminöses Fett, oder was sonst dieser Art sein mag — wenn dies durch die Kraft des Salzes (in dem die Fähigkeit zu gerinnen liegt) fest wird, wie bei Feuerstein oder noch eher bei Beryll. Eine solche Entstehung habe ich bei dir nicht festgestellt; doch was immer ich über ein steinernes, marmorähnliches Gebilde in den Nieren selbst geurteilt habe, das habe ich unter der Bezeichnung „Geronnenes“ eingeordnet. Wenn, vortrefflichster Erasmus, meine besondere Heilweise Eurer Gnaden gefallen sollte, will ich Sorge tragen, dass Ihr sowohl den Arzt als auch die Arznei habt.

Lebe wohl.

Theophrastus