Sennert 1619 Chymicorum
This is part of Texts on Paracelsus
Bibliography
- Daniel Sennert, De chymicorum cum Aristotelicis et Galenicis consensu ac dissensu, Wittenberg: Zacharias Schürer 1619
Text
Natus est tandem anno Christi 1493. in Helvetia Philippus Theophrastus Paracelsus, qui in Chymia Praeceptores egregios nactus, ut ipse, in secunda parte Chirurgiae magnae, tracat. 1. c. 1. refert, & institutus non solum â pa-
rente in Chymia, sed etiam adjutus scriptis Setthagij Episcopi, Erhardi Laventalij, Nicolai Hipponensis Episcopi, Matthae Schachtij, Suffraganei Freisingensis, Abbatis Spanheimij & aliorum plurimorum, novam sectam condere, Hippocratiquam´que & Galenicam evertere conatus est. Quem secuti sunt Alexander Suchtenius, Dornaeus, Phaedro, Dornheiserus, P. Severinus Danus; qui ipsi tamen nec cum Paracelso, nec inter se planè consentiunt. Pleriqui tamen, qui hodie Chymiatri audire volunt, Petrum Severinum, qui dogmata â Paracelso hinc inde disjecta in artis formam redigere conatus est, potiús, quâm ipsum Paracelsum, sequuntur. Hinc hodie nova quasi secta nata est, quae Severiana dici potest.
Caput IV. De Paracelso.
Theophrastus, inquam, Paracelsus cum vulgò in Medicorum Scholis tùm temporis ferè silentium esset de Chymia, & multa in praeparatione Pharmacorum meliùs fieri posse animadverteret, ad reformandam Medicinam animum adjecit. Verum quam reformare voluit, penè cum alijs omni-
bus scientijs evertit. Primò enim, ut Thessalus ille, se <iatroníken> nominavit: ita hic, ad pervenisse Monarchiam omnium artium, in praefatione libri de Tinctura Physicorum, scribere ausus est: se arcanorum Monarcham, quem omnes, qui naturalis Philosophiae cognitionem appetant, Itali, Galli, Poloni, Germani, Philosophi, Spagyri, Astronomi ut Ducem sequi neesse habeant, ejusdem libri c. 1. & 4. haberi voluit; & in praefatione Paragrani, Avicennam, Galenum, Rhasen, Montagnanam, Mesuen, Parisienses, Monspelienses, Suevos, Miscnicos, Colonienses, Viennenses, & quoquot Danubium & Rhenum accolunt, Insulas maris, Italiam, Dalmatiam, Athenas, Graecos, Arabes, Israelitas se Monarcham Sapientiae constitutum sequi jubet. In praefactione libri 1. de Peste, quem Norlingae scripsit, libros suos libris quatuor mille annorum spacio scriptis praefert.
Contra passim Galenum, Avicennam, omnes´que Academicos & Medicinae Doctores acerbissimis convitijs prosequitur, & de pestilitate tract. 2. Parisienses, Patavinos, Monspelienses, Salernitanos, Viennenses, Lipsenses, non Professores veritatis, sed Confessores mendaciorum, Mendaces, non Doctores esse scribit. Qualia convitia in Medicos plurima passim in scriptis suis evomuit: quae omnia hîc recensere non libet. Quia tamen insigne modestiae specimen edidit, loco modò allegato, in praefat. Paragrani p. 199. integrum cum transcribere placet.
Ihr müsset mir nach/ Ich nicht euch nach/ Ihr mir nach/ Mir nach/ Avicenna, Galeno, Rhasis, Montagnana, Mesue &c. Mir nach/ vnd nicht ich euch nach/ Ihr von Pariß/ jhr von Mömpölier/ jhr von Schaben/ jhr von Meissen/ jhr von Cöln/ jhr von Wien/ vnd was an der Donaw vnd Reinstrom lieget/ jhr Insulen im Meer/ du Italia, du Dalmatia, du Athenis, du Grieche/ du Arabs, du Israelita. Mir nach/ vnd ich nicht euch nach: Ewer wird keiner im hindersten Winckel bleiben/ an den nicht die Hunde seichen werden: Ich werde Monarcha, vnd mein wird die Monarchy sein/ vnd ich führe die Monarchy/ vnd gürte ewre Lenden. Wie gefelt euch Cacophrastus? Diesen Dreck müst jhr essen.
Wir wird es euch Cornuten anstehen/ so ewer Cacophrastus ein Fürst der Monarchey sein wird? vnd jhr Calefactores werdet vnnd Schlotfeger: Wie dünckt euch/ so Secta Theophrasti triumphiren wird? vnd jhr werdet in meine Philosophey müssen/ vnd ewren Plinium Cacoplinium helffen/ vnd ewern Aristotelem Caco-Aristotelem heissen/ vnd ich werde sie vnd ewern Porphyrium, Albertum, &c. in meinem Dreck teuffen/ mit sampt ewer Gefatterschafft: Das wird mir zu wege bringen die Vis mineralis vnd generatio mineralium, vnd was zwischen den zweyen Polis liegt/ wird mein Harnisch sein/ ewer Astronomy vnd Laßtaffel Kunst in Pilats See zu werffen/ vnd die Alchimy mus mir ewern Aesculapium, ewern Avicennam, ewern
Galenum, &c. vnd ewre Scribenten alle in eine Alkali versieden/ vnd in Reverber bis auff die hindersten Feces verbrennen/ vnd seuberer must jhr noch gereiniget werden/ dann dz Gold durchs Fewer/ jhr müsst durch das Spießglas/ da wil ich sehen wie jhr vnd ewer König gen Boden setzet/ vnd vber den Dufftstein wil ich euch pallieren lassen: vnd die Tugendt als die vierdte Seul wird aus euch ein grosses Spectacul machen/ denn die Juristen vber keinen Malefactorem erdacht haben. O wie werden ewre verderbte Krancken lachen! O ewers armen Galeni Seele! Wer er vntadtlich blieben in der Artzeney/ so weren seine Manes nicht in Abgrund der Hellen vergraben worden/ daraus er mir geschrieben hat/ des Datum in der Hellen stand. Ich hette nicht vermeinet/ das der Fürste der Artzte dem Teuffel in Arß solt gefahren sein/ nemlich sein discipul jhm nach/ oder am wenigsten seiner Mutter ins F. L. Solt das ein Fürst der Artzeney sein/ vnd die Artzeney auff jhm stehen/ so müssen die grösten Schelmen in der Artzeney sein/ so vnter der Sonnen leben/ sie beweisen auch wol/ das sie jhm trewlich nachfolgen. Et ut omnino odium suum erga antiquam Medicinam declararet, & asseclarum suorum in Medicos alios odium accenderet, nec Luthero inferior videretur, Canonicum Avicennae volumen contemptim exussit, ut refert Jacob. Curio Hofemianus, in Hermotimo.
Alibi tamen novitatis crimen aversari videtur, & ut Galenicus etiam habeatur, narrat, in oppido Bojemorum, Brunoviae scilicet, in quodam Coenobio verissima minime´que depravata Galeni & Avicennae volumina reperiri, ex quibus ipse sit Galenicus melior, quâm omnes, qui vulgò ita appellantur; persuasurus scilicet, ea, quae per manus tradita, & hactenus fideliter omnium nationu consensu in tot Bibliothecas asservata, & ad nos propagata sunt Galeni & Avicennae scripta genuina non esse, sed ista, quae vel fingit, vel Galeni & Avicennae nomen falsò prae se ferunt.
Nec solùm Paracelsus se ita jactitat, sed & sectatores ejus illum summis laudibus in coelum tollunt. Inter eos Crollius, p. 7. suae praefationis, scribere ausus fuit; Paracelsi peritiam neminem adhuc attigisse, ne dum superare potuisse; eundem´que omnibus hominibus â temporibus Noae, atque ita Hermeti Trismegisto, Salomoni & alijs satis imprudenter praefert: dum pag. 56. & 67. scribit: Nullus mortalium in universa Philosophia & Medicina indubitato coeli favore tàm ardua & abdita arcana scivit & in publicum protulit, sicut Theophrastus ille Paracelsus, Vir & Philosophus omni aeternitatis memoriâ & honore dignißimus; cujus peritiam nemo inventus, qui attingere, nedum superare potuerit; Verus Medicinae Monarcha & primus Microcosmi Medicus, qui de interno homine, ejus´que officio â Deo creato, item de magnorum morborum in-
curabilium origine tàm naturali, quâm Metaphysica â temporibus Noae solus scripsit; quod ê superiorum aetatum Medicis ne per somnium ulli in mentem venit. Ita etiam Henningus Scheunemannus, in hydromantia Paracelsica in praefat. ad Lect. scribit: Paracelsum Hermeticam & Hippocraticam doctrinam peculari Spiritus sancti aßistentia ita complevisse, ut nihil amplius desiderari poßit, & ob navatam hanc operam Monarchae nomen adeptus sit. Et plerasque ejus laudes discipuli in inscriptione ejus effigiei & Epitaphio comprehenderunt.
Contra Aristotelicos & Galenicos omnibus, quibus possunt, convitijs proscindunt: Materiales & Elementares Ambulators, Aristotelicos tenebriones, Vulgares de Schola homines, Rabinos, & Thrasones, Athenienses, Philosophiae Ethnicae Sectatores, qui lucem tenebras & tenebras lucem vocent, vanissmarum vanitatum defensores nominant. Quibus recensendis tempus terere non libet. Neque enim ad rem aliquid faciunt. Prudenter Aristophanes, in Ranis:
- Ἔλεγχ᾿, ἐλέγχου· λοιδορεῖσθαι οὐ χρὴ
- Ἄνδρας φιλοσόφους, ὥσπερ ἀρτοπώλιδας·
Hinc tamen factum, ut non pauci & Paracelsum pro Chymicorum principe habeant & neminem Chymicum esse posse credant, nisi qui sit Paracelsicus. Qua in re multum falluntur.
Neque enim idem est Chymia & Paracelsia. Quod jam olim monuit vir clarissimus, & trium Imperat. Medicus, civis meus, J. Crato Epist. 137.
ad Theodorum Zvingerum: In multis, inquit, Rebus publicis & aulis cum nominis mei quadam jactura Chymica medicamenta sum tutatus. Nihil ante 40. annos oleorum destillatorum, nullum Extractum, nullus succus in Pharmacopolijs est repertus: â me autem Pharmacopoei & Medici, beneficio Dei, successu medicationis edocti sunt, ut nunc ubique ea parent, & ijs utantur. Insaniam verò Paracelsi, qui summos in arte Magistros, imò ipsam artem Medicam, propter sua arcana, ut appellat, contemnit, & novam nobis ê furnis Medicinam fabricat, atque discentes â bonis auctoribus ad fornaces ablegat, omnem denique seculi nostri excellentiam dejicere studet, ut sua medicamenta extollat, nunquam probavi. Haec Crato. Neque sine caussa discrimen inter Chymiam & Paracelsiam constituimus. Dudum enim ante Paracelsum â multis doctis viris excultam fuisse Chymiam notissimum est. Et licet ipse eandem coluerit & excoluerit: Non tamen ideo, qui Chymiae operam dant, necessum habent, ut Paracelso se totos tradant, ejus´que dogmata omnia defendant. Quod tamen â multis fieri videmus, qui cum Galenicis nimiam credulitatem & antiquitatis studium atque amorem objiciunt, ipsi non minus peccant, dum Paracelsi dogmata omnia, etiam sine ullis rationibus prolata, tantum non pro oraculis habent. Quorum exempla cum passim ovia sint, nec ignota illa ingentia Paracelsi praeconia, atque arrogantes tituli,
quos sibi tùm ipse, tum ipsi asseclae ejus non satis prudenter tibuerunt, ut modò dictum; ac vix ulli, ullo unquam seculo, Philosopho vel Medico tantas laudes tribui legamus: ne incauti in errorem inducantur, quis fuerit Paracelsus, & an istas laudes sustinere valeat, sine omni affectu videamus.
Parentes ejus qui fuerint, ad rem multum non facit. Ipse se appellat Philippum Theophrastum Bombastum ab Hoenhaim seu Paracelsum, ex nobilissima & antiquissima in Eremo Helvetiorum familia. Verum refert Thomas Erastus, in Eremo Helvetiorum nullos esse Paracelsos, nullos Hohenhaimios, nullos Bombastos, nullos denique vel nobiles vel ignobiles, qui eum ut sanguine junctum agnoscant. Audivisse se, Paedagogum aliquando vixisse ibi, hominem exterum, & quod natus ille sit in loco, qui vocatur Altum nidum, unde fortassè Paracelsum denominaverint.
Vitae ejus quasi summam literis quibusdam complexus est Oporinus, civis Basiliensis fide dignus, qui Paracelsi amanuensis fuit, uxoratus jam. Nam, ut Erastus, parte 1. disp. contra Paracelsum p. 238. refert; Relictâ domi uxore, totobiennio eum secutus est, ut admirabilis doctrinae, quam jactabat, particeps fieret. Exstant quidem eae literae in vita Oporini à Jocisco descripta: verum cum non in omnium sint manibus, eas hic proponere libet. Nec refert, quod Levinus Battus, in epist. ad Henricum Smetium
scribit, Orationem illam ab aemulis Theophrasti Basileae scriptam esse. Sit enim, quod illi, qui vitam Oporini scripserunt, Paracelso non faverint: Epistola tamen vitae Oporini inserta, in doctorum virorum manibus vivente adhuc Oporino fuit; cum literas illas scripserit ad Medicos clarissimos Solenandrum & Wierum. Et vivebant tunc procul dubio adhuc multi, quibus Paracelsus familiariter notus fuit, ut mendacium locum invenire facilè non potuerit. Ita autem ille: Quod ad Theophrastum Paracelsum attinet, qui jam pridem obijt, non quidem libenter ejus manibus obloquerer: vivum tamen talem expertus sum, ut cum tali homine ita unquam familiariter vivere, ut cum ipso vixi, non facilè cupiam; adeò, praeter mirabilem faciendi medicinam in omni morborum genere promtitudinem & felicitatem, nullam in eo neque pietatem, neque eruditionem animadvertere potui. Et mirari non rarò soleo, cum tàm multa proferri video, quae ab ipso scripta & posteritati relicta affirmantur, quorum ego ne somnium quidem unquam illi objectum puto. Adeo erat totis diebus & noctibus, dum ego ipsi familiariter per biennium ferè convixi, ebrietati & crapulae deditus, ut vix unam atque alteram horam sobrium
eum reperire licuerit; maximè postquam Basilea discedens in Alsatia inter nobiles rusticos, & rusticos nobiles, tanquam alter Aesculapius omnibus admirationi fuit. Atque interea tùm, cum maximè esset ebrius, domum reversus dictare mihi aliquid suae Philosophiae solebat, quod ita pulcrè sibi cohaerere videbatur, ut à maximè sobrio meliùs non fieri potuisse videretur. Ego deinde ijsdem in Latinam linguam vertendis, ut poteram, vacabam. Et sunt ejusmodi libelli partim à me, partim ab alijs latinè conversi postea editi. Notu, toto quo ipsi convixi tempore, nunquam se exuit: plerumque enim non nisi ebrius ad extremam noctem ibat cubitum, atque ita, uta erat indutus, adjuncto sibi gladio, quem carnificis cujusdam fuisse jactitabat, in stratum se conijciebat, ac saepè media nocte surgens per cubiculum nudo gladio ita insaniebat, ita crebris ictibus & pavimentum & parietes impetebat, ut ego mihi non semel caput amputatum iri metuerem. Dies aliquot reuquirere possem, si eorum omnium, quae me apud ipsum passum esse scio, mentionem facere deberem. Semper habebat officinam suam carbonariam instructam perpetuis ignibus, nun Alkali aliquot, nun sublimati oleum, nun Arsenici
oleum, nun Martis crocum, aut Oppodeldoch mirabile, & nescio quae brodia coquendo. Mihi certè semel coctione sua fermè spiritum vitalem oppreßit, dum spiritus in alembico suo adscendentes contemplari jusso & naso proprius admoto, remoto paululùm vitro, quod alembico subjectum erat, virulentos illos vapores mihi os & nares occupare curavit, & tantum non suffocare conatus fuit, adeò ut in syncopem delapsus frigidae aquae non mediocris superfusione restitui opus habuerim. Interea se vaticinari quaedam simulabat, & arcanorum quorundam cognitionem prae se ferebat, ut clam aliquid, de quo ipsum metuerem, non facilè aggredi unquam ausus fuissem. Mulierum nullam curam habuit, ut cum nulla unquam illi rem fuisse credam. Initio abstemius erat usque ad aetatis annum ferè 25. deinde ita vinum bibere didicit, ut totas mensas rusticis plenas propinando provocare & bibendo superare ausus fuerit, digito tantum gulae immisso à crapula se liberans, & rursum, tanquam ne guttam quidem hausisset, potionibus indulgens. Pecuniae erat prodigus profusor, ac ita eâ saepe destitutus, ut ne obulum quidem ei superesse scirem. Crastino statim die rursum crumenam se habere benè
instructam ostendebat, ut non rarò miratus fuerim, unde ei fuisset suppeditata. Singulis ferè mensibus vestem novam sibi fieri curabat, & priorem cuivis obvio donabat, sed ita conspurcatam, ut ego nunquam mihi dari petierim, neque ultrò oblatam, ut gestarem, recepturus fuerim. In curandis ulceribus etiam deploratißimis miracula edidit, nulla victus praescripta aut observata ratione, sed cum patientibus suis dies & noctes potando ita eos, ut solebat dicere, pleno ventre tamen curavit. Praecipitari pulvere, Theriaca, aut Mithridatio aut Cerasorum sive Botrorum succo in pilulas redacto in omni morborum genere ad purgandum utebatur. Laudano suo (ita vocabat pilulas instar murium stercoris, quas impari semper numero in extrema tantùm morborum difficultate tanquam sacram medicinam exhibebat) ita gloriabatur, ut non dubitarit affirmare, ejus solius usu se è mortuis vivos reddere posse; id´que aliquoties, dum apud ipsum fui, re ipsâ declaravit. Orare nunquam audivi neque vidi, neque curabat etiam Ecclesiastica sacra, sed doctrina Evangelica, quae tum temporis apud nos excoli incipiebat, & à nostris concionatoribus seriò urgebatur, non multum ab eo curabatur. Se aliquando Lutherum & Pa-
pam non minùs, quàm nunc Galenum & Hippocratem redacturum in ordinem minabatur. Neque enim eorum, qui hactenus in scripturam sacram scripsissent, sive veteres sive recentiores, quenquam scripturae nucleum rectè eruisse, sed circa corticem & quasi membranam tantum haerere. Et nescio quae alia nugabatur, quorum meminisse piget. Hac Oporinus.
Neque saltem ista Oporinus scripsit: sed etiam saepè alijs narravit, ut Thomas Erastus, disput. contra Paracels. part. 1. testatur. Imò idem refert & testatur D. Henricus Bullingerus, qui Paracelsum Tiguri novit, cujus literas citat Erastus, allegato loco. Ex omnibus, inquit, ejus sermonibus pietatis nihil intelligere potui; Magiae autem, quam iste nescio quam fingebat, plurimùm. Si eum vidisses, non Medicum dixisses, sed aurigam: & sodalitio aurigarum mirificè delectabatur. Ergò dum viveret hic in diversorio Ciconiae observabat advenientes in hospitium aurigas, & cum ijs vorabat & perpotabat, ita nonnunquam vino sopitus, ut se in proximum scamnum collocaret, crapulam´que edormiret. Breviter: Sordidus erat per omnia, & homo spurcus. Rarò aut nunquam ingrediebatur coetus sacros, & visus est res divinas leviter curare.
Narrat quoque Erastus, Secunda parte disp. contra Paracelsum Georgium Vetterum virum
pium, doctum & industrium, ac Paracelsi perquâm studiosum & amantem, & qui Paracelsi comes individuus fuerit biennio & tribus mensibus per Austriam, Transylvaniam alias´que regiones eum sequens, ut Chirurgica, quae tum solùm profitebatur, ab eo doceretur, qui´que se plurima Paracelso debere profitebatur (ne fortè ex odio aliquid commemorasse putetur) illum, inquam, Georgium Vetterum asseverantissimè affirmasse, Paracelsum Magiae nefandae perquâm studiosum fuisse, & Cacodaemonem haud aliter quâm socium nominare consuevisse. Nihil magis, inquiebat idem Vetterus, metui, quoties ebrius erat (erat autem frequenter,) quâm ut agmen Diabolorum accerseret, quod saepenumerò facere voluit speciem artis suae editurus, sed à me rogatus omisit. Cum sobrium monerem, ut isthaec missa faceret, quod Deum graviter offenderet, quod´que ad extremum stipendium trise persolvere solitus sit famulis suis Diabolus: respondebat, se non multò post receptui cantaturum esse. Toto tempore, quo apud ipsum vixi, neque Theologica neque Philosophica neque Medica extra Chirurgiam tractabat.
Verum haec mittamus, quae satis docent, Paracelsum satis dissolutè vixisse. Quos Praeceptores habuerit, non adeô certum. Henningus quidem Scheunemannus, in Hydromantia Paracelsica, cap. 1. scribit: à Deo ter Opt. Max. Theophrastum Paracelsum edoctum scivisse, quicquid in rerum natura fuit scibile; &
satis temerariè exempla Nabuchdonosoris, Abimelechi, Jacobi, Josephi, Magorum, Pauli, quibus Deus res occultas & futuras in somnio patefecit, allegare pro hac re audet. Verum enim verò verum quidem est, omnem sapientiam esse à Patre luminum, eam´que primo homini in creatione fuisse inditam, & postea etiam nonnullos à Deo immediatè circa res divinas & alia nonnulla eruditos fuisse: sed ordinarius modus ad sapientiam perveniendi jam est, ut filij à parentibus, juvenes à senioribus, docti ab indoctis discant; ac qui ordinarium hunc modum reijciunt, Deum tentant, & in Diaboli insidias incidunt. Et an dogmata Paracelsi talia sint, quae à Deo autore immediatè profecta sint, paulò post patebit. Ipse lib. 1. do Podagricis titulo de Limbo, Praeceptores se habuisse negat: Chirurgiae tamen magnae lib. 2. tract. 3. cap. 1. refert, se institutum fuisse non solum à parente Wilhelmo ab Hohenhaim, sed & Praeceptores agnoscit Episcopum Scheid, Schettagiensem, Erhardum Episcopum Laventaliensem, Episcopum Nicolaum Hipponensem, Episcopum Matthaeum Schacht Suffraganeum Frisingensem, Abbatam Spanheimensem & alios.
Ex quibus facilè apparet, Paracelsum non in publicis Scholis, quas passim exagitat, & usitatâ via Medicinam didicisse, sed quicquid cognitionis in ea habuit, è Chymicis libris & operationibus hausisse. Nam non solum anti-
quorum libri de Chymia extabant, Gebri, Avicennae, Lullij, Arnoldi de Villa nova & aliorum; sed & circa illa tempora aut paulò ante eam excoluerunt, & scriptis illustrarunt Isaacus Hollandus, Basilius Valentinus & alij; & eo ipso tempore Chymia in Germania non adeo erat ignota, ut libri antiqui ante Paracelsum hac de re scripti testantur. Magiam etiam tum quidam non solum Judaei, sed & Trithemius, Con. Agrippa, & alii tractabant, â quibus & ipse procul dubio quaedam hausit. Nam novarum & occultarum rerum nimis avidus, & non semper, quid & â quo disceret, satis cautus erat. Nam quales Praeceptores habuerit, satis ex libro de Philosophia occulta, in fine, apparet, ubi haec habet: Medicus non omnia, quae posse & scire debet, in Academijs discere & cognoscere potest, sed opus est, ut interdum vetulas, Zigeunos, Nigromanticos, Agyrtas, Seniores rusticos & similes adeat, atque ab ijs discat. Nam tales de talibus rebus (loquitur de morbis per incantationem) plus habent cognitionis, quam omnes Academiae. Et an satis prudenter vel rectè in praefactione Paragrani & in Thesauro Alchymistarum, scripserit: se literas â Galeno ex inferno accepisse, & ibidem in Thesauro Alchymistarum, se cum Avicenna in vestibulo inferni de suo auro potabili, tinctura Physicorum, quinta essentia, lapide Philosophorum, Mithridatio, Theriaca disputasse, quilibet judicare potest.
Nonnulli, ut Bickerus, in Hermete redivivo, decem annis in Arabia & vicinis regionibus vixisse, reversum´que spolijs Orientis onustum occultam illam Magiam cum arte Spagyrica & vera Hermetis Medicina in lucem revocasse scribunt. Qui tamen cum Fratribus R. C. qui ipsi quoque Patrem & Fraternitatis suae Fundatorem artes omnes & sapientiam in Arabia praecipuè didicisse asserunt, historicis documentis probare debebant floruisse tempore Paracelsi in Arabia bonas literas, atque Arabes Europaeis tùm bonis literis & artibus antecelluisse. Ipse verò, in praef. Chirurg. mag. refert, se diligentem operam dedisse, ut verum medicinae fundamentum cognosceret, & cum multos aegros malè curari, multos nullo modo curari animadvertet, multa falsa in antiquorum scriptis reperiret, & plerosque fortunâ potius, quàm arte curare videret, adijsse multis annis Academias Germanorum, Italorum, Gallorum, & Medicinae fundamentum quaesivisse; postea verò se non solùm eorum doctrinae, Scriptis & libris tradere voluisse, sed porrò peregrinatum esse in Hispaniam, Angliam, Marchiam, Borussiam, Lithvaniam, Poloniam, Ungariam, Walachiam, Transsylvaniam, Croatiam Illyriam, alias´que regiones, & de Medicina percontatum esse non solum Doctores, sed & Chirurgos, Balneatores, Mulieres, Magos, Alchymistas, Monachos, nobiles & ignobiles. Et cum mul-
tum diu´que de Medicina cogitasset, eam pro arte incerta habuisse & deseruisse, atque alia negotia tractasse: postea tamen rursum eandem in manus sumsisse.
Quae quomodo inter se cohaereant, & cum veritate consentiant, ego quidem non video. Nam cum natus sit circa annum Christi 1494. & circa annum Christi 1526. & aliquot annis sequentibus, paulò post aetatis annum 30. Basileae vixerit & ibi docuerit, ut ex programmate & libro de Gradibus & compositione receptorum, item libris de Tartaro & urinarum judicijs & pulsibus apparet; & jam tùm libros Chirurgiae confecerat; postea verô anno 1531. ut ex praefatione Paramiri, Sangalli scripta, apparet, vixerit; anno 1535. in thermis Piperinis, ut ex libro de ijs scripto tom. 1. pag. 1116. videre est; Chirurgiae magnae dedicationem anno 1536. Augustae scripserit; anno 1537. Villaci vixerit, ut ex libris de natura rerum videre est; anno 1538. in Carinthia, ut ex Chronico Carinthiae & defensionibus videre est; atque ita ab anno aetatis 30. usque ad annum 1541. in Helvetia, Alsatia, Carinthia, Austria, Moravia, Suevia & vicinis locis vixerit, & tandem Salisburgi 1541. aetatis 47. mortuus fuerit: necesse est, ut ante 30. aetatis annum 10. illos annos (si modò unquam in Arabia fuit) in Arabia transegerit; atque ita non multò post annum aetatis 20. in eam profectus sit. Quod si verum est,
quando ergo reliquum iter per Hispaniam, Lusitaniam, Angliam, Daniam, Sueciam, Litvaniam, Borussiam, Poloniam, Ungariam, Transsylvaniam, Walachiam, Illyricum, Croatiam, & ut in libro de vita longa habet, Finlandiam, Lapponiam peregit? in quam praeterea aetatem multi illi anni incident, quibus Academias Germanorum, Italorum, Gallorum perlustravit? quando bellis Venetiano, Danico & Belgico, ut Medicus, interfuit, & innumeras febres & 40. morborum genera curavit, ut in praefatione libri Hospitalis refert?
Et cum animum ad reformandam Medicinam adjicere non potuerit, aut certè non debuerit (aliâs valdè temerarium factum fuisset, illud rejicere, quod quale esset, nunquam cognovisset) nisi prius antiquae medicinae falsitatem & imperfectionem cognitam & perspectam habuisset; nisi in Anatomicis & in simplicium medicamentorum cognitione se exercuisset; vulgatam componendi medicamenta rationem vidisset; successum antiquae medicinae in curandis morbis animadvertisset: quo aetatis anno ista didicerit, quâm diu in Germaniae, Galliae & Italiae Academijs vixerit, tanem´que usitatae doctrinae & antiquae medicinae pertaesus melioris discendi gratiâ longum illud iter susceperit, non ita facilè conciliare est. Ut jam de eo nihil dicam, quando Graecam & Latinam linguam, Philosophi-
am, & alia futuro Medico necessaria adminicula didicerit: quae judicij maturitas & perfectio in ea aetate esse potuerit, ut Medicinae reformationem suscipere, & se Medicinae Monarcham nominare valuerit. Inprimis si conjungantur ea, quae habet in Chirurgia, in fragmento de morbo Gallico p. 649. non satis constat, quando Medicinam didicerit, cum ibi non discendi, sed Medicinam faciendi caussa in Lithvania, Borussia, Belgio se vixisse scribat. Ita enim habet eò loci: Jam diu unter nos hoc bellum agitatur: expellebant me ex Lithvania, Borußia, Polonia: non placebam Belgis, non Universitatibus, non Monachis, non Judaeis. Imò cum omnibus adminiculis ad eruditionem destituts fuerit, sicut testatur, in fragmentis tom. 1. p. 131. suam Bibliothecam non sex paginas continere, & 10. annis se nullum librum legisse: quaeritur, quâm paratus ad reformationem Medicinae accedere potuerit.
Id ergo, si haec omnia in omnem partem versemus, vero magis consentaneum est, & res ipsa testatur; Eum nullâ linguarum & Philosophiae cognitione instructum, artem Medicam antiquam, quam nunquam satis cognoverat, reprehendere & reformare coepisse, & experimentis saltem faciendis intentum fuisse, atque ea de caussa tot loca pervagatum fuisse, & Agyrtas, Nigromanticos, & id genus alios frequenter consuluisse.
Atque id satis ejus scripta testantur, in quibus nulla linguarum peritia, nulla antiquae Philosophiae cognitio elucet. ex. gr. p. 1122. tom. 2. in interpretatione vocabulorum Synonimicorum, Cicatrizans interpretatur, das da Blasen auffzeucht/ Flammulam, Hanenfuß/ atque ipsemet, in defensione secunda scribit, se nihil curare, an Apoplexis vel Apolexia, Paraly̌sis vel Paralȳsis, Epilepsia vel Eplentia dicatur, susque deque se habere, an vocabulum sit Graecum, Arabicum vel Algoicum, solum in id se incumbere, ut origines & curationes morborum investiget. Quod etiam in suis scriptis passim observat. Et de caduco Matricis parag. 4. Logicam, quae unica verum â falso discernere docet, Medico contrariam esse, & lumen naturae impedire scribit. Cujus exemplum si omnes Medici imitarentur, nae° latissimam Barbariei viam aperirent. Imò nec linguae Germanicae vel vernaculae satis peritus fuit. Vix enim puto exstare aliquem scriptorem Germanicum, qui tàm inscitè, ut gravius nihil dicam, Germanicè scripserit.
Neque video quomodo famae Paracelsi quem supra omnes mortales extollere cupiunt, fabulosis narrationibus consulatur, qualem continet prologus cujusdam Valentini Antaprassi Silorani, qui tomo operum primo insertus est, & p. 476 continetur. In eo prologo scribit, quisquis fuit ille Antaprassus;
Paracelsum libros suos latina linguâ scripsisse, eos´que in muro quodam occultasse, atque inde inditio famulorum surreptos esse, quos cum ipse nactus esset, imprimendos dedisse latinos, hinc in 4. linguas vertisse. Quae omnia fabulosa sunt. Constat enim jam publicè, inprimis ex editione Joh. Huseri, qui minutissima quaeque Paracelsi scripta conquisivit, Paracelsum pleraque Germanicè scripsisse, & ex ijs postea non pauca ab alijs in latinum conversa fuisse. Quod verò Cyperinus vel Cyprianus Flaenus, ut addit, in Italicam & Gallicam linguam, Bebeus Rambus in Graecam converterit, itidem fabulosum, cum nemo hominum istas versiones unquam viderit. Eandem fidem meretur, quod idem scribit, quod Athenienses (quales verò viri docti jam Athenis vivant, notum) descructorem omnis erroris & magistrum veritatis; Hebraei alterum Rabbi Mosen; Monspelienses (quos tamen nunquam doctrinam Paracelsi amplexos esse, tàm notum est, quâm quod notissimum) alterum Hippocratem & novum Aesculapium; Graeci Monarcham perpetuum nominarint; quod Alexander Perseus (sed quis ille?) in quadam epistola (sed quaenam illa?) scripserit, Paracelso eruditione aequalem nullum hominem natum esse; quod Puteus Benezevel (& quis iste?) putarit Paracelsi doctrinam esse naturale Evangelium; quod in Medicina scripsisse eum 53. & in Philosophia 235. libros referat Sabaeus Dacus; quod Tarbuetus Aristotelem
Paracelso comparatum dixerit esse instar carbonum extinctorum ad accensam lucernam. Talibus scilicet fabulis ad amplificandam Paracelsi famam opus est.
Verum quâm eruditus Paracelsus fuerit, infra demonstrabitur, ubi de dogmatibus ejus in specia agemus: hoc saltem hic addimus; assentire nos Crollio non posse, qui, in Praefat. admonit. scribit: neminem adhûc Paracelsi peritiam attingere, ne dum superare potuisse, ut qui supra, quam credi poßit, omnium scientiarum divinarum & humanarum absolutam habuerit cognitionem, & de origine magnorum incurabilium morborum â temporibus Noae solus ea scripserit, quae superiorum aetatum Medicorum nulli ne per somnium in mentem venerint. Fidem majorem habemus sacris literis & DEO, qui de Salomone, 3. Reg. 3. v. 12. testatur: Ecce feci tibi secundum sermones tuos, & dedi tibi cor sapiens & intelligens in tantum, ut nullus ante te similis tui fuerit, nec post te surrecturus sit. Ideo´que Paracelsum Salomoni non aequiparamus, nec eum omnium scientiarum divinarum & humanarum absolutum cognitionem habuisse, persuaderi possumus. Si enim tàm sapiens fuit, cur vitae suae modum habere non potuit? Nam qui proficit in literis, & deficit in moribus, plus deficit, quâm proficit: etiam in trivio inculcatur. Et cum initium sapientiae timor Domini sit, eum ne omnium mortalium sapientissimum fuisse credamus, quem Oporinus toto,
quo cum ipso vixit, biennio orare nunquam audivit nec vidit, & qui sacra Ecclesiae non curavit? Et quî vel precibus vel sacris alijs vacare potuit, qui totis diebus & noctibus ebrietati & crapulae deditus fuit, & vix unam atque alteram horam sobrius reperiri potuit? Monet quidem ipse Paracelsus, in Labyrinth. Med. Errant. ex Apostolo, ut, qui sapientiam desiderat, eam quaerat apud Deum, & scribit, quod prima institutio, & inquisitio hujus Medicinae sit, quaerere regnum Dei: sed an ipse hoc fecereit, ea, quae hactenus dicta sunt, perpendenti manifestum evadit.
Et quod absolutam omnium divinorum & humanorum cognitionem non habuerit, absurda quaedam, imò impia ejus dogmata testantur. Nam quis sanae mentis credat, ea vera esse, quae infra ex libris Meteor. afferemus? quis nisi a mens sibi persuaderi patiatur, quod, lib. Meteor. c. 3. scribit; Noctem non ex absentia Solis, sed ex ortu stellarum nocturnarum, quarum fructus sunt tenebrae, provenire? quid credat; stalls quasdam habere se instar cucurbitarum & phiolarum, & suis concavitatibus continere Salem, Sulphur, & Mercurium, atque inde per operationem aetherei Vulcani per emunctoria ventos emittere, non secus, ut cum flatus in corpore humani generantur, & per inferiorem gutturem, seu utipse Paracelsus loquitus, dum homo assellat, excernuntur? Ejusdem absurditatis est, quod, eod. lib. c. 6. statuit: pluvias non
generari è vaporibus è terreno globo in altum sublatis, sed esse quasdam stellas, quarum fructus sint pluviae. In ijs, ceu olla, operari Vulcanum & Archaeum, ac tum ex ipsis stellis prodire fumum aetereum seu nubeculam, quae postea in pluviam mutetur: ut miram ejus de pluviarum generatione Philosophiam loco alleg. videre est. Ridiculum quoque, quod, lib. 1. meteor. c. 10. scribit: Stellas se purgare tùm aestivas tùm hybernas non per fulgura, sed per corpora, quae excernunt, quae stellas cadentes vocant: Caussa est, inquit, quod alimentum habent in firmamento, quod est elementum, à quo sustenantur. Nihil enim est creatum, quod non quotidiano alimento egeat, ut homo. Ex quo consequitur, ea ex suo elemento edere & cibum capere. Jam quod cibo & potu servatur, excrementa quoque gignit. Aluntur autem igne solo, sicut homo terra, ex qua natus est. Ex igne igitur suam essentiam extrahunt: sicut homo carnem & sanguinem ex terra sumit. Quod transmutari in essentiam nequit, excrementum fit. Non minus est absurdum, quod, lib. 1. Meteor. scribit; Irides etiam à suis stellis generari, & quidem ad earum generationem 40. septimanas requiri, & plurimas generari, sed non omnes conspici. Nam requirere Iridum generationem temperatam aeris constitutionem, ideoque si iridis alicujus generatio incidat in talem temperatam constitutionem, absolvi & perfici Iridem; si verò in
frigidum tempus incidat, à frigore in ipsa generatione destrui; contra in magno aestu exsiccari & comburi. Qualia absurda & ridicula dogmata plurima qui congoscere cupit, legat libros Meteor. & alios passim, atque inter eos librum de generatione stultorum, in quo non homini hominis generationem tribuit, qui scilicet non plus ad hominis generationem fabricandi nondum satis periti stultum efficiant: atque fabros illos non immortales, sed brevissimae vitae statuit. Verum operae pretium non putamus, nugis talibus & ridiculis & impijs chartas replere. QUanquam nihil tàm absurdum aut ridiculum dici potuerit à Paracelso, quod non asseclae ejus quasi mysterium admirentur. Non enim hoc genus hominum, quid dicatur, & an cum ratione vel experientia consentiat, attendunt: satis est, si à Paracelso vel Paracelsista profectum sit. Exemplum ejus rei praebet Crollius (ut de alijs jam non dicam) qui, de signaturis internis rer. ridiculè planè scribit: Vitalis Spiritus seu vita in musculis forma refert Animam halecis, ut loquuntur, seu argentum argento vivi super inductum: ubi in sanguine refrixit, evanescit, punctim vel caesim vulnerato, ubi in sanguine profluente apparet, sine mora patienti in potu exhibetur, non sine manifesto juvamento.
Ex his ergò satis patet, eum plurima absurda statuisse. An verò impia digmata non sparserit, ex his patebit. Lib. 1. de rerum natural. generatione, docet, & modum quoque proponit, quo sine patre & matre, artis Chymicae beneficio, homunculus generetur; atque hoc secretum maximum esse dicit, quod tamen jam olim Pagmaeis & Gigantibus non incognitum fuerit, ut pote qui talem originem habuerint. Nam ex talibus homunculis, ubi ad virilem aetatem pervenerint, fieri Pigmaeos & Gigantes. Atque tales omnia arcana scire, quae alij homines ignorant. Nam cum arte vitam & corpus acceperint, artem & scientias ipsas illis connatas esse, nec opus habere, ut eas discant. Quae de generatione stultorum & eorum fabris scripserit, in peculiari de ea re libro ut modò dictum, legat, qui volet. Lib. 1. Philosophiae Sagacis c. 2. statuit, homines in novis Insulis non esse procreatos ex Adamo nostro primo parente, neque nobis sanguine conjunctos, sed ab alio quodam Adamo progenitos esse. Cujus notae sint ea, quae, in libro Azoth seu de Ligno & Linea vitae, cuilibet sine affectu judicanti considerandum & judicandum permittimus. Ut alia omittamus, scribit, ejus libri cap. 2. Paracelsus, Adamum & Evam ante lapsum non habuisse testes, renes & uterum, & omninò membra genitalia, sed ea post lapsum accepisse, sicut Carinthijs è potu aquae nivalis strumae crescunt; imò nec membra nutri-
tioni dicata, nec dentes habuisse concedit, hominemque post lapsum pro monstro habet, & conceptionem humanam, quae post lapsum fit, monstrosam appellat. Ibidem, Christum non assumisse corpus, quale primi parentes habuerint & nos post lapsum habemus, sed corpus suum per Spiritum Sanctum ex coelesti Aquastro accepisse. Verba Jehovae: Non est bonum, hominem esse solum, faciamus ei adjutorium, non de Eva, sed de Christo explicat. Verbum Domini in creatione mundi & Adami latum fuisse in aquis, & aquas fuisse sepem Paradisi, & quae alia de verbo & Spiritu Domini. p. 530. & seq. habet. Lapsum primorum parentum & restitutionem hominum in fabula illa de Melosina contineri scribit. Sicut & Fabulam illam Fortunati de lapsu primorum parentum explicat. Suturas capitis, quae literam T referunt, inverso & contrario modo in faemina & mare se habere, eas´que à Diabolo provenire scribit. Johannem Baptistam in deserto summitates arborum tenellas melli silvestri immersisse & comedisse, verum Angelicè comedisse in ore, non in ventriculo narrat. Neque enim alvum reddidisse. Christum in deserto, postquam 40. dies jejunasset, esurientem non appetivisse terrenum illum panem, sed poculum, quod cum discipulis in ultima coena bibiturus fuit, statuit. Adamum in arbore sive creatum esse sive crevisse scribit, sictur anseres illi in Scotia, pag. 536. & pag. 540.
Atque alia de Adamo, Eva, Virgine Maria absurda plurima eôdem loci habet, quae hîc recensere operae pretium non est.
Neque ista, quasi ex Mose hausta sint, palliare potest; cum talia in Mose non exstent: Mosi etiam in physici parùm & vix plusquam Galenus tribuat. Ita enim de eo scribit, in fine allegati libri: Moses donum intelligentiae particulariter habuit, non totum. Nihil enim scribit de proprietate, qualitate, prima materia limbi aeterni & limbi Elementorum, sed saltem de materia terrae, è qua homo; & tamen saltem una parte: trium partium, Aeris, Aquae Ignis non facit mentionem. Non enim Moses fuit Physicus, sed à Deo vocatus, ut esset Dux sui populi. Ideo´que ejus descriptio Laicis planè obscura est: Et Physicus valdè infirmis fundamentis niteretur, si textui Mosis sine explicatione fidem haberet, imò rem ridiculam ageret.
Hîc meritò quaeritur, si neque ex sacris literis suam de creatione mundi & lapsu primorum parentum & mundi systemate sententiam hausit, neque eam ullibi rationibus vel experientiâ probavit, unde eam acceperit? atque inprimis unde illa opinionem portenta de Melosinis, Diemeis, Durdalibus, Neufarenis, Lorindis, Nesderis, Gnomis, Lamijs, Nymphis, Syrenibus, quae lib. 1. de Philos. ad Atheniens. t. 13. & alibi proponit, hauserit.
Non meliora habet in alijs libris. Libro de Caducis parag. 3. scribit; Adamum cognitionem, artes & lumen naturae in Paradiso non habuisse; sed dum expelleretur è Paradiso accepisse. In libro principiorum, seu de mysterijs vermium, cap. 1. tom. 1. p. 1088. scribit; Adamum ante lapsum lucis naturae expertem fuisse, nec creaturatum Dei noticiam habuisse; summè verò peritum in luce naturae evasisse post lapsum, ejus´que, divina providentiâ, caussam & quasi magistram fuisse serpentem: Deum´que altiora & majora secreta serpenti in creatione, quàm ulli animali vel viventi creaturae concessisse. Ideo´que non immeritò lapsum per serpentem accidisse. Deum enim benè novisse, quod serpens habitaverit ad arborem, quam tàm severè prohibebat. Eodem in libro c. 2. Techellum illum infamem Magum valdè laudat, & à malè feriatis sophistis (Aristotelicos & Galenicos intelligit) libros ejus malè suppressos, & vulgo è manibus ereptos esse scribit. In Philos. sagaci lib. 2. c. 3. scribit: Mariam non ex Adamo fuisse, sed ex Abraham; non ex carne Adae, sed ex carne promissionis. Atque ita nec Christum ex Adamo carnem assumsisse concedit.
Mira quoque de morte & resurrectione mortuorum habet. Philosophiae Sagacis, lib. 2. cap. 1. p. 432. in fine, dicit, Deum mortem creasse. Paginâ seq. explicans locum Jobi, In carne mea videbo Deum meum, duo genera carnis in terra constituiot, unum ex Adamo, alterum
ex nova nativitate per Christum. Caro, inquit, ex Adamo Deum non videt, Caro vero ex nova nativitate per Christum Deum videt. Et cap. 3. Caro & sanguis ex Adamo in regnum coeli non ingrediuntur. Nihil enim coelum ingreditur, nisi quod ex coelo est. Caro autem Adami est ex terra. Ergo coelum non ingreditur, sed in terram revertitur. Est enim mortalis. Nihil verò mortale coelum ingreditur. Caro non prodest quidquam. Ergò non venit in coelum. Est plena omnium vitiorum, nec purificari aut glorificari potest, sed opus est, ut tota ab homine separetur, quod in morte accidit, quae tollit carnem ab homine. Sed quia homo carne ab Angelis differt, Christus ipsi novam carnem dedit, & carnem illam Filius condidit; & Filij creatura coelum ingreditur, Patris non item respectu carnis. Et in seq. satis clarè innuit carnem à Christo assumtam non esse carnem Adami, neque virginem Mariam ex carne & semine Adami esse. Et c. 2. expressè scribit: Ex Adami carne Christum natum esse, non aliter accipiendum esse, quâm quod dici potest, de eo, quod in vas aliquod infunditur. Hoc enim dicitur ex vase quidem esse, sed non de vase. Spiritum item mundi Filium Dei conspicuum nominat: Quam tamen impietatem Paracelsi laudat Crollius, & in Praefat. p. 45. scribit;
unicum Paracelsum Mosaicae & viventis Philosophiae discipulum Verbum incarnatum in creaturis reperisse; cum tamen sacrae literae Verbum Dei conspicuum & Verbum incarnatum nullum aliud admittant, praeter Filium Dei in humanitate patefactum. Ac plura ejusmodi citato c. 2. & 3. legi possunt: quae omnia talia sunt, ut facilè evincant, falsissimè â Crollio scriptum esse, Paracelsum absolutam divinarum & humanarum rerum habuisse scientiam. Rectiùs Quercetanus, in responsione ad Aubertum, scribit: Paracelsum quod attinet, mihi nequaquam proposio ipsius Theologiae patrocinium suscipere, neque ipsi in omnibus adstipulari unquam cogitavi.
Neque haec aliquam interpretationem admittunt, quod scilicet idem dicat, quod Paulus 1. Cor. 15. carnem & sanguinem non posse haereditatem coeli habere, id est, carnem, quam ex Adamo accepimus, non posse ad haereditatem coelestem admitti, antequam supernè sit regenerata. Expressè enim scribit, corpus mortale nullo modo glorificari posse, sed in morte totum ab homine separari. Paulus verò, loco alleg. v. 53. scribit, δεῖ τὸ Φθαρτὸν τοῦτο ἐνδύσασθαι ἀφθαρσίαν, καὶ τὸ θνητὸν τοῦτο ἐνδύσασθαι ἀθανασίαν. Ita licet Dornaeus, in admonitione ad Erastum, scribat; Paracelsum saltem de Virginis Mariae regeneratione locutum esse, quo moddo scilicet, Joh. 1. dicitus; Filios Dei non ex sanguinibus, neque ex
voluntate carnis, neque ex voluntate Viri, sed ex Deo nasci: tamen si diligenter loca allegata inspiciamus, ista explicatio admitti non potest. Si enim hoc semel tantùm dixisset, facile in bonum sensum trahi posset: Verum toties expressè affirmat, hominem habere duo corpora, mortale seu terrenum ex Adamo, alterum coeleste; ejus´que mentem non esse terrenum hoc corpus regenerari & immortale fieri, quilibet candidus lector facilè animadvertet.
Verum plura de his, cum ad Medicinam non pertineant, non addo: Prudenti sat dictum. Qui plura hac de re cognoscere cupit, legat Erastum, disp. 1. contra Paracelsum p. 244. & seqq. aliquot. & ibid. p. 24. Ubi septem horrendarum blasphemiarum reum peragit Paracelsum. Primò quod fingat cum Ario & Photino, Verbum, quo Deus creavit universa, aliam â Deo essentiam habere, creatum esse & corruptioni adeo´que Dei judicio obnoxium. Deinde quod ponat plures Deos tales, per quos summus Deus hunc mundum architectatus fuerit. Tertiô quod neget palàm Christum esse creatorem, dum eum facit separatorem, & quidem sociis ei additis pluribus. Quartò quod neget Adamum creatum fuisse â Deo perfectum in principio, sed consummatum ipsum asserat, in lib. de vermibus ab esu pomi, hoc est, Diabolo, qui per pomum omnem suam sapientiam in hominem transfuderit.
Quintò quod contendat hominem non fuisse cum libertate voluntatis creatum, sed cogi â creatoribus illis ad mala & scelera. Sextò quod adimat Christo potestatem judicandi. Demùm quod faciat Christum peccatorem, quique nobiscum cogatur expectare sententiam Dei in extremo judicio. Videatur etiam Conradi Gesneri epist. 1. lib. 1.
Quales autem in rebus physicis & medicis ejus opiniones sint, paulò post videbimus. Jam quid in Chymicis & curando praestiterit, quae laus ejus praecipua est, & ob quod tantam famam adeptus est, paucus discipiamus. Et principiò quod transmutationem metallorem attinet, in ea Paracelsum aliquid praestitisse, negandum non est. De eo enim, in epistola, Oporinus ita scribit: Pecuniae erat prodigus profusor, & eâ ita saepè destitutus, ut ne obulum quidem ei superesse scirem. Crastino statim rursum crumenam benè instructam se habere ostendebat, ut non rarò admiratus fuerim; unde ei fuisset suppeditata. Deinde aurum fecisse Paracelsum ex Plumbo & argento vivo Michael Neander testes producit in sua Geographia tum publicos, tum privatum quendam Franciscum, cujus etiam epistolam affert, quam & And. Libavius, libro 2. defensionis Alchymiae transmutatoriae contra Guibertum, inseruit. In ea ille Franciscus, annorum tunc 72. pietate, doctrinâ & opibus dignitate´que in Bohemia praestans, qui adolescens per semestre Basileae cum
Paracelso familiariter vixerat, scribit: Jussisse aliquando Paracelsum pecuniâ destitutum, dato floreno Rhenano, ut ex Pharmacopolio libram Mercurij peteret. Quo allato Paracelsum quatuor lateres in foco composuisse, Mercurium in catinum injecisse, ignem´que excitasse. Postea cum inciperet Mercurius fumare, dedisse Francisco huic globulum, ac jussisse, ut pyragra prehensum parumper in Mercurium demergeret, donec liquesceret. Hinc aucto igne utrumque in hypocaustum redijsse, reversos´que post dimidiam horam aurum in catino invenisse. Hinc catino fracto jussisse Paracelsum, ut Franciscus aurum istud ad Aurifabrum, qui habitabat super Pharmacopolium, deferret, & pecunia permutaret. Aurifabrum pondere cognito ad stateram (erat aut librale minus semuncia) crumenam ex serico plenam aureis Rhenensibus detulisse, & Paracelso mississe. Medicamen autem, quod in catinum immergebat Franciscus, erat globulus mediocris avellanae instar, inclusus cerae rubrae signatoriae. Quae res autem intus fuerit, se ignorare scribit iste Franciscus, & qua re id praestiterit, & an illam Medicinam ipse praeparaverit, an aliunde acceperit, non saits liquet. Ewaldus Vogelius Belgae in praefat. in librum de Lapide Physici conditionibus ita de Paracelso scribit: Paracelsus fortè aequo jactantior solus est, qui veterem processum inventionibus suis se praegressum gloriatur, & paucißi-
mis verbis, ijs´que obsurißimis & supra modum ambuguis intentionem divinari magis, quam cognosci maluerit. Et paulò post: Quin imò asseverare ausim, Paracelso Philosophorum lapidem nunquam innotuisse, eum´que nec Raimundi Lullij, nec aliorum hujus artis doctorum scripta intellexisse. Quod meum judicium praeter rationes certas, quibus ut id credam, adducor, confirmavit epistola quapiam sua mihi vir illustri genere natus, cujus Pater Paracelsum familiariter noverit. Et videtur hoc probabile. Si enim lapidem Philosophorum habuisset, & quoties liberet, tingere potuisset, non ita inveheretur, tom. 1. p. 132. in Philippum Marchionem Badensem, eum´que ingratitudinis ob mercedem pactam non solutam tâm acerbè non accusaret.
Quantum verò ad medicamenta Chymica, multa cum ex tenebris in lucem produxisse etiam negandum non est. Utinam sine invidia id praestitisset, & qualia accepisset, bonâ fide nobis communicasset. Nam dum antiquos omnes etiam Chymicos prae se contemnit, se valdè suspectum reddit. Ego quidem, ne iniquior in ipsum esse videar, hîc eum non accusabo: illud tamen tacere non possum, quod Bernhardus Penotus, inter Chymicos hujus seculi non ignotus, de eo scribit, in fine libelli de denario Medico, Si, inquit, extarent Joh. Isaaci Hollandi opera, & in lucem mitterentur, Paracelsi opera sepilerentur. Hic ipse Isaacus Hollandus ille est, de quo Paracelsus va-
ticinatus est dicens: Et veniet post me Elias Artista, qui abdita rerum patefaciet. Praevidebat Paracelsus Isaaci opera tandem fore manifesta, & perventura ad manus doctißimorum virorum. Et post: Cum incidissem in Isaaci librum de opere vegetabili, reperi de verbo ad verbum doctrinam de tribus principijs, & de separatione quatuor Elementorum ab eo desumtam. Unde constat, illum praecipua sua opera suffuratum fuisse, atque hinc inde expiscatum; ut de gradationibus Medicinarum ab Arnoldo; Archidoxa, â Raimundo Lullio ex sua arte operativa; de arcanis â Rupescissa; nihil prorsus â seipso, praeter quâm convitia & maledicta: â Trithemio varia. Si quis attentè Arnoldum legerit & Raimundum in arte operativa, animadvertet Paracelsum istorum virorum truncasse, & sibi vendicasse scripta. Legite Lanfrancum; animadvertetis Paracelsum ab eo suam Chirurgiam desumsisse. Cur non citat Arnoldum c. de Paralysi, de Galbaneto suo descripto lib. de morbis Tartareis? Haec Penottus. Quibus etsi per omnia fidem non habeam; & Paracelsi scripta autoribus istis collata non ubique respondeant: omnia tamen nun sunt de nihilo, ut allegatos auctores legenti patet. Et Joh. Crato, ad Erastum, ut videre est, part. 4. disp. Erast. contra Paracelsum, ita scribit: Remedia, quibus aliqando usus esse dicitur, non illius esse, ex eo certus sum, quod librum vidi ante 200. ferè annos â Monacho quodam Ulmae scriptum, in
quo eadem medicamenta, quae ille frustulatim nunc in has nunc illas chartas sparsit, perspicuè scripta erant. Et Andernacus Chymiae studiosissimus, tom. 2. p. 651. scribit: Fateor sanè Theophrastum Paracelsum insignem Chymiae Magistrum praeclara multa in suis libris prodidisse: sed contra hoc dolendum censeo, quod non pauca vana & falsa ijs miscuit; ne dicam, quod optima quaeque sic obscuravit, ut nemo vel pauci certè fructum aliquem ex illorum lectione percipere poßint.
Quantum verò ipse aegros curando praestiterit, non eadem omnium est sententia. In Epitaphio ipsi tribuitur, quod dira illa vulnera, Lepram, Podagram, Hydropsin, alia´que insanabilia corporis contagia mirificâ arte sustulerit. Et Oporinus, in epistola, ipsi mirabilem faciendi medicinam, in omni morborum genere promtitudinem & felicitatem tribuit, & quod in ulceribus etiam deploratissimis miracula ediderit, nullâ´que ratione victus praescripta aut observata, sed cum patientibus suis dies & noctes potando eos pleno, ut solebat dicere, ventre curarit. Ac Franciscus ille, in Epistola nuper allegata, scribit; quod cum mulier quaedam eum accessisset, virum suum graviter decumbere conquerens, adeò, ut metueret, ne instante nocte decederet, responderit: Vir tuus cras
tecum prandebit & convalescet, idque praestiterit propinato pulvere quodam albo in caldio vino ad sudorem: quod Leprosus, Hydropicos, Epilepticos, Podagricos, morbo venereo infectos sanarit.
Quibus autem medicamentis usus fuerit, si quaeratur; ipse quidem, lib. de Tinctur. Physicorum c. 7. scribit: Se tincturâ Philosophicâ curasse morbum Gallicum, Lepram, Hydropem, dolores Colicos, Apoplexiam, Esthiomenon, Cancros, Fistulas, omnia´que mala interna. Fides sit penes auctorem. Alij plerique Mercurialibus medicinis ipsum usum esse existimant. Franciscus ille, in Epistola, pulverem Hydroticum, quo virum illum citô curavit, album fuisse refert. Oporinus testatur, ipsum pulverem praecipitati Theriaca aut Mithridatio aut Cerasorum vel Botrorum succo in pilulas redacto in omni morborum gernere ad purgandum usum fuisse; Laudano, quod forma pilularum parvarum impari semper numero extremâ tantùm morborum difficultate tanquam sacram medicinam exhibuit, ita gloriatum fuisse, ut non dubitarit affirmare, ejus solius usu se ê mortuis vivos reddere posse, id´que aliquoties, dum apud ipsum fuit, re ipsâ declarasse. Refert quoque Thomas Erastus, parte 4. disp. advers. Paracel. p. 301. Medicum quendam doctum & Chymiae peritissimum, & qui omnem diligentiam adhibuerit, ut posset verum â falso hac in parte discer-
nere, postquam Chirurgiam Paracelsi legisset, judicasse Paracelsum omnes morbos solo Mercurio sublimato & calcinato curare voluisse, ac ne id animadverteretur, varijs nominibus appellasse. Et omninò medicamenta violenta fuerint necesse est, si verum est, quod quod Erastus, disp. contra Paracel. part. 3. p. 211. scribit: Qui Paracelsum, inquit, familiariter noverunt, & quantum in medendo praestiterit, cum judicio animadverterunt: curationis ei ulcerum malignorum & difficilium laudem non denegant, at aliorum morborum curationem non concedunt. Vivunt hodiè Basileae viri doctrinâ & prudentiâ ornatissimi, qui nihil verentur affirmare, omnes intra anni spacium interijsse, quicunque ejus medicamenta venenosa intra corpus sumsissent. Frobenium visus est primùm curavisse, sicut alios quosdam etiam: sed res postmodum Erasmum alios´que docuit, quàm periculoso curationis genere uti solitus fuerit. usurpant enim pharmaca isti homines illis praedita viribus, quibus magna violentia cogunt naturam, vitiosos homines exturbare, sed interim ita vires debilitant, & tàm maligna post se venenatae suae conditionis vestigia relinquunt, ut nec illa se recolligere, nec impressas veneni reliquias abstergere poßit. Et, parte 4. p. 253. testem hujus rei citat Theodorum Zwingerum, qui, in praefatione, quam libris Santis Ardoyni de venenis praefixit, ita scribat: Multi, quibus pharmaco hoc suo benedicto (Laudanum intelligit) dolorem omnem exemerat, non
multò post per caloris nativi suffocationem & extinctionem interierunt. Vivunt etiamnum viri dignitate, virtute, pietate & doctrinâ praestantes, qui ad unum omnes intra anni spacium diem suum obijsse affirmant, quicunque Basileae pharmaca Paracelsi intra corpus sumissent. Unde etiam Oporinus, in Epistola: Internorum verò affectuum curationem sic administravit, ut nullo in loco ultra anni spacium haerere potuerit, quod ipse dicere solitus sit, anno amplius non posse suas artes in uno loco durare. Nimirum in violentorum istorum remediorum usurpatione, ud usu venire solet, quod illis accidit, qui ad fructuum maturationem arborum radicibus calcem admovent, qua fructus quidem citius maturantur, sed arbor perditur.
Sunt ergo non pauci, qui, ut ex Erasto dictum, ei ulcerum difficilium curationis laudem non adimunt: tanta tamen in alijs morbis, Hydrope, Podagra, Lepra, Epilepsia & similibus curandis praestitisse, quanta vulgò de eo praedicantur, non concedunt, multò minus quod omnes morbos curare potuerit; id´que non obscuris documentis probant. Primô enim affert Erastus, part. 3. disp. contra Paracel. Domini Doctoris Marci Recklau, Illustrissimorum Principum, Elector. & Palatini Rheni Domini Ottonis Henrici & Domini Friderici testis oculati Epistolam, in qua, praeter alia etiam, haec scribit ad Erastum: Cum inter sermones tussire eum (Paracelsum) ex catarrho animad-
vertissem, ac virum Medicum affectus tales dedecere obiter dixissem, sublato poculo; Nisi hoc esset, vinum digito monstrans, respondit. Et postea: Verbum ex eo latinum extorquere nullum potui. Et mox: Monaci ab aulicis deductum ad virum nobilitate insignem cognomento Monachum, qui tunc Ducis Bojariae culinae praefectus erat, illum tum Ducis Medici, Doctor Pantaleon & D. Alexander Carteuserus haud infeliciter decocto ligni curabant, ut manifestè jam inclinaret morbus. At his dimißis tota curatio Theophrasto commendatur. Eo in curam recepto, mox unguento ex hydrargyro (quod ei Johannes Voigt Scholae Paracelsicae discipulus Augustae tùm habitans, mihi probè notus concinnaverat) persanare tentavit. Verum Paracelsus cum aegrum jam morti proximum videret, pridie quàm moreretur, Monaco clàm summo mane profugiens in Austriam descendit.
Operae pretium etiam fuerit, quia in omnium manibus non est Epistolam Medici Clarissimi Joh. Cratanis trium Imperatorum Romanorum Archiatri, quam ad Thomam Erastum scripsit, ex 4. disp. contra Paracel. parte, afferre. Ita autem ille: Die 25. Maij ad 1570. cum Pragae in cubiculo Caesaris convenissent Medici, videlicet Doctor Julius Alexandrinus, Ego & Nicolaus Biesius, acceßit nos Generosus Baro Dominus Bertoldus à Leippa, Marschallus Regni Bojemiae, Caesar. Majestatis Consiliarius & Camerarius, ac tum de Medicis sermo esset, ajebat:
Paracelsum, cum primò de ipso esset pervulgatum, posse ipsum curare Podagricos, a parento suo, Domino Jonahne{sic} à Leippa, mareschallo regni Bojemiae, maximis sumtibus ex Helvetia evocatum. Laborasse autem Dn. Johannem per intervalla, neque unquam diu lecto affixum fuisse. Haesisse autem Paracelsum ferè per biennium Cromaviae, & varia medicamenta adhibuisse, & parentem suum planè arthriticum reddidisse. Dominum Bertoldum etiam, cui leviter oculus affectus fuerat, ita curavisse, ut ne nunc quidem eo oculo videat. Accersitum tum ad nobilem inprimis foeminam, conjugem Domini Baronis, Johannis à Zerotin, filiam generosi Domini à Bernstein, quae neque valde aegrotavit, cum ventris tormina haberet, neque Epileptica unquam fuit. Huic verò cum Paracelsus quaedam medicamenta dedisset, Epilepsiâ correptam fuisse, & supra 20. paroxysmos passam eodem die exspirasse. Paracelsum reversum Cromaviam convasasse quaedam, & in Ungariam profugisse: parentem etiam non multo post doloribus summis confectum vitam cum morte commutasse. Et mox addit; Imperatorem, quem à maledicentia & falsitate alienißimum fuisse, sciunt omnes boni, Paracelsum mendacissimum & impudentißimum impostorem, qui cum doctis hominibus nunquam conversari voluerit, nominasse. Et tandem: Audivi etiam ab ijs, quibus in Pannonia & Austria notus fuit, perpaucos & nullos ferè eum curasse.
Et in specie quosdam morbos quod attinet, eam, quae illi tribuitur à quibusdam, laudem desperatorum morborum curatorum alij non concedunt. Nam in Podagra quid effecerit, ex epistola Cratonis modò allegata apparet. Quantum ad Lepram, non jam dicam de eo, quod Palmarius & alij quidam ei obijciunt, eum scabiem aliquam faediorem pro Lepra habuisse: illud dubium negotium reddit hoc, quod, Philosophiae Sagacis, l. 2. c. 8. scribit: Sunt quidam morbi, qui non sunt à natura, ut Lepra & omnes ejus species. Qui has curare cupit, quaerat remedia non in natura, sed in coelo. Ibi enim potestas haec sita est. Etsi verò aliquis hic pro Paracelso respondere posset, licet per media naturalia non curari possit lepra: (quod suo loco relinquimus) per medicinam coelestem adeptam, quam vocat, curatam fuisse à Paracelso: tamen in contrarium militat, quod, lib. 6. Paragraphorum cap. 8. in curatione leprae nullius medicinae coelestis, sed naturalis mentionem facit, Auri scilicet & Argenti. Dubios etiam nonnullos reddit id, quod in remedijs ad Epilepsiam tàm varius est. Nunc enim curationem Epilepsiae pollicetur per Helleborum nigrum, nunc per Antimonium, nunc per liquorem Auri, nunc per Corallorum tincturam, nunc Vitriolum, nunc sanguinem humanum praeparatum, nunc cranium humanum. Putant´que Paracelsum hinc inde accepta remedia promiscuè memoriae
gratiâ in chartam conjecisse, ut successu temporis occasione oblatâ singulorum periculum faceret: nescivisse tamen, cui prae reliquis fideret. Atque cum hoc consentire videtur ipsa Paracelsi vitae ratio, quae talis fuit, ut tàm insignem in tot desperatis affectibus peritiam habere non potuerit. Et quomodo illi omnium morborum curatio adscribi potest, qui se ipsum curare non potuit, sed non solum diu ante mortem convulsus contractus´que vixit; verum etiam vitam, quam alijs longam pollicitus est, ulta annum 47. producere non potuit. Nam nullius momenti est, quod Crollius scribit, ipsum veneno adversariorum sublatum, qui diu per naturam & artem suam vivere potuisset. De fide enim istius Relationis, quae nullo teste nititur, non satis constat: & probabilius est, eum mortem praematuram sibi crapulâ & ebrietate attraxisse. Sit verò, quod veneno perierit: certè universalis medicinae laudem ea non meretur, quae venenis resistere nequeat. Neque venena inter casus violentos, à quibus nulla Medicina praeservare potest, simpliciter referri possunt: cum remedia dentur, quae & à venenis praeservant & liberant: ac meritò illa universalis Medicina, si eam habuit, ab omniveneno Paracelsum praeservare & liberare debuit.
Quae omnia, ut hoc caput concludamus, quae hactenus in partem utramque prolata sunt, diligentius & sine praejudicio si pensitemus, aliter judicare non possumus, quàm Paracelso ingenium atque animi impetum non defuisse, & si cum talibus ingenij dotibus linguarum, Philosophiae, & Hippocraticae ac Galenicae Medicinae solidam cognitionem sibi comparare, & haec demùm cum Chymicis conferre voluisset rem Medicinae utilem praestare, & magnum inter Philosophos & Medicos nomen sibi comparare potuisset. Verum neglecto linguarum studio & accuratiore Philosophiae congitione, ipsum, salebris quibusdam & sentibus, quae eo seculo in Medicina occurrebant, offensum, novam planè viam quaesivisse; quae proprio impetu & ductu invenerat vel in Chymicorum libris legerat, multò latius, quàm res ipsa pateretur, dilatasse, & suo tantùm ingenio ac viribus fretum antiqua omnia & artem medicam antiquam, quam nunquam satis cognoverat, subvertere conatum esse, & tamen quibus rationibus sua firmaret vel aliena destrueret, parùm sollicitum fuisse. Cum enim vel libros aliquot rariores Chymicos vel praeceptores nactus, aliqua medicamenta Chymica efficaciora cognovisset, eorum fiduciâ veterem medicinam sper-
nere, & satis impudenter sibi Monarchiam Medicinae & omnium artium arrogare coepit. Et cum ex Chymicorum, qui ipsum antecesserant, & Magorum libris & conversatione quasdam opiniones hausisset, reliquos verò libros negligeret, & per integrum decennium alium nullum librum legeret, & suis tantùm opinionibus indulgeret: tàm absurda in Theologia, Philosophia & Medicina, opiniones, nullis rationibus adductis, sed quasi Dictator & Imperator rei literarias, promulgavit, & pleraque ita confusè & ineptè scripsit, ut scopae dissolutae potius, quàm libri videantur: ut eum vel omni judicio carere, vel amore Paracelsi planè occaecatum esse oporteat, qui δοξομανίαν istam monstrosam probare ausit.
Vita ejus ita dissoluta fuit, ut illum Medicinae idoneum reformatorem agnoscere, multò minus absolutam rerum divinarum & humanarum ipsi tribuere cognitionem, aut cum Paracelsistis & Weigelianis, Fratrum Roseae Crucis nomen prae se ferentibus, inter Heroas & ingenia à Deo summè illuminata ad artes imperfectas restituendas, numerare non possimus. Quomodo enim Homo dies noctes´que cum rusticis & aurigis compotando consumens, manè crapulâ gravatus, vel etiam adhuc ebrius & quasi τετυφωμενος, in medio hypocausto columnae assistens, manibus capulo ensis (cujus κοίλωμα non-
nulli spiritui alicui familiari hospitium praebuisse suspicantur) comprehenso, virorum doctorum sententias abstrusissimas intelligere, refutare, & illis meliora substituere, & mox ad calamum dictare potuit? Ipse toties Galeno & Avicennae Ethnicismum objecit: an verò ipse Christiano vitam dignam semper egerit, aut Christiano digna docuerit & scripserit, viri docti & candidi judicent.
Felicitatem in curando quod attinet, ulcerum difficilium curationem felicem omnes ipsi tribuunt: verum in alijs morbis curandis etsi discipuli multum illi tribuant, infelicium tamen curationum testes fide dignos supra adduximus. Crediderim Mercurialia quaedam eum usurpasse medicamenta fortiora, quibus vehementer natura irritata caussas morborum, quas alij Medici mitioribus medicamentis tollere non potuerunt, excussit, atque ita aliquos desperatos, sed non sine periculo curavisse. Quod tamen eadem curatio illi non semper feliciter successerit, historiae testantur. Ut jam non dicam, ipsum multis de Magia suspectum esse. Sed quid suspectum esse dico; cum plurimi, ut supra dictum, id testati sint, & ipse eam & ejus cultores, Techellum & alios toties laudet, & multos morbos medicamentis naturalibus incurabiles magia curari posse statuat; eam´que curandi rationem sibi non ignotam esse, non diffiteatur, & vel â Diabolo medicamenta &
beneficia accipee volupe putet. Sed quo jure id faciat, & an Magia illa, quam laudat, naturalis planè & licita sit, suo loco dicetur.
Addo tandem & illud, soepè famam facta superare & fidem, & mundum opinionibus regi, atque apud vulgus indoctissimos soepe agyrtas applausum mereri, & doctrissimis Medicis praeferri, ut exempla ubivis obvia sunt, de quibus jam non dicam. Illud judicij informandi gratiâ non omitto. Quantae authoritatis apud multos sit P. Severinus quondam Regis Daniae Medicus, omnibus notum est; qui & ipse in Idaea Medicina, p. 341. nec Podagras, nec Hydropes, nec Lepras, nec Epilepsias insanabiles esse scribit: de eo tamen Johannes Paludanus Medicus olim Regis Daniae viduae, postea urbis Wipurgensis, in Juthia Septentrionali Cimbrorum Medicus, ita ad Henricus Smetium scribit: Quod inquiris de miraculosa & certa deploratorum & incurabilium alijs affectuum curandorum solertia & successu, quanquam homini docto & apud multos magni habito nihil detrahere volo, ingenuè tamen fateor, famam factis superiorem. Varijs medicamentis ad varios morbos usus est, sed saepe vehementioribus, in quorum usu hoc per saepè evenit, quod illis accidere solet, qui ad fructuum maturationem arborum radicibus calcem admovent. Medicamentis Paracelsicis non semper usus est, verum & compositionibus Galenicis saepe;
sed extremis morbis extrema adhibebat remedia. Intelligenti satis. At cum morbus Epidemius Hafniae multùm saeviret, circiter annum 1602. ipsequoque poste extinctus fuit. Ita ipsi Paracelsici suorum medicamentorum, quae ita praedicant, & vulgatis omnibus praeferunt, imperfectionem in seipsis soepe experiuntur: quod & ipsi Paracelso accidisse supra dictum. Sed de Paracelso satis dogmata jam ejus praecipua videamus & examinemus. Omnia enim examinare velle & difficilis laboris, nec fructuosae operae res foret. Nam cum Paracelsus & asseclae ejus in probandis & confirmandis suis nihil operae posuerint, sed pro libitu finxerint & sine rationibus proposuerint, quid in ijs examinandis multùm operae locetur? praesertim cum rarò unam de una Paracelsus sententiam posuerit: ut quam potiorem habuerit, nescias. Fecit tamen maxima ex parte id jam olim Th. Erastus, qui nihil ferè dogmatum Paracelsi intactum reliquit.
