Dedication, 1567-10-15, Martinus Everaerts to Bruninck van Wyngaerden
| Author: | Martinus Everaerts |
| Recipient: | Bruninck van Wyngaerden |
| Type: | Dedication |
| Date: | 15 October 1567 |
| Place: | Antwerpen |
| Pages: | 11 |
| Language: | Dutch |
| Quote as: | https://www.theatrum-paracelsicum.com/index.php?curid=1952 |
| Editor: | Edited by Julian Paulus |
| Source: | Paracelsus, De Cleyne Chirurgie ende Tgasthuys Boeck, ed. Martinus Everaerts, Antwerpen: Hans de Laet (wed.) 1568, sig. A2r-A7r [BP094]
|
| CP: | Not in Kühlmann/Telle, Corpus Paracelsisticum |
| Back to Paratexts Back to Texts by Martinus Everaerts |
[sig. A2r] Edele ende wel geboren Heere, Brunninck van VVingaerden Raet van onsen genadigen Heere de Coninck van Spaignen, &c. ende sijnen Rentmeester generael van Zeelant, Beosterschelt, vvenscht Merten Eueraert alle geluc ende gesontheyt.
Aenghesien dat nv dagelicx meer en de meer bekent worden de Boucken ende Wercken vanden seer excellenten Docteur inder Medicine Paracelsus van Hohenheym/ deur de ghene die nv ter tijdt int licht gecommen sijn so wel inde Latijnsche als Hooghduytsche sprake/ so en heb ick niet connen gelaten sommige van dien ouer te stellen in ons Nederlantsche Duytsche sprake/ eens deels om dat ic die profijtellic ende ooc noot sakelijc vinde/ tot behulp vande allendige gebreckelicke Menschen/ ende eens deels om dat sommige Chirurgiens ende ooc Medecijns/ den welcken de Hooghduytsche sprake niet wel bekent en is/ souden meughen sien ende considereren oft si te rechte desen seer experten Meesters Schriften eer dat sy die verstaen oft versocht hebben/ soo seere verachten.
Ende hoe wel dat sulcke lichtueerdighe Gasten sonderlinghe dit bouck vauder cleyne Chirurgie niet waerdich en zijn te hebben/ om dexcellente secreten ende curen die daer in gheopenbaert werden/ ende oock die Re- [sig. A2v] medien tegen die vreeselijcke ghebreken des Lichaems/ als etende Seeren/ Cancker/ Fistel/ Wolf/ etc. de welcke tot noch toe vande Medecijns ende Chirurgiens hebben ghehouden gheweest voor vngheneselijck/ so hebbe ick nochtans/ ouerdenckende dat de liefde die wy schuldich sijn onsen naesten te beweijsen/ behoort meer geacht wesenn dan de dwaeshyt van sulcke Menschen/ tswelue tot een ieghelicks behulp ende Voorderinghe/ niet willen achterhouden/ ghemerct dat ic daer toe so wel deur tgebot Gods als deur de wet der Naturen verbonden was. Want als Plato seyt/ Wy en sijn niet alleene gheboren voor ons eyghen profijt/ maer deen mensche is ter Werelt gecommen om dauder te helpen ende profijtelic te wesen/ dwelcke in geen sake en mach beter volbracht werden/ dan alsmen die allendighe ghebreckelijcke menschen met alder neersticheyt ende in alder manieren voordert ende behulpich is.
Ouer dertich Jaren oft meer heeft ons Paracelsus selue int Licht ghegheuen zijn groote Chirurgie/ waer in dat hy leert ende te kennen gheeft veel sonderlinghe ende excellente crachen vander Nature/ als de separatie der tincturen vanden Goude/ Antimonie/ Corallen/ etc. (welcke tincturen de formen zijn van de natuerlicke dingen) van haerlieder Licha- [sig. A3r] men ende feces/ welck boeck tot noch toe van luttel Chirurgiens ende Medecijns/ deur datse gheheel inghedroncken zijn vanden ijdelen clap ende langhe schriften derf Heydenen/ aenghenomen ende ontfanghen heeft gheweest/ ende noch veel min verstaen byauenture oft deur ons groote sonden/ oft deur een sonderlinghe voorstenicheyt Gods.
Want veel menschen hebben tselue dat hy van de tincturen geschreuen heeft/ (deur de welcke de ongaue ende ghebreckelijcke menschen meughen ghenesen worden ende ghebrocht tot inden hoochsten graet der ghesontheyt) deur haerlieder fantasticke ende onghefondeerde speculatie verstaen vnade transmutatie der metalen/ ende also meenende te versaden heurlieder onuersaedelijcke giericheyt/ soo hebben sy tegen Nature bestaen onmeughelijcke dingen/ ende daer deur tselue boeck gebrocht in een verachtinge. Nv soude ic wel willen bidden alle de gene die tot uoch toe gelastert hebben tschrijuen ende de maniere van cureren van desen gerechten ende nateurlijcken Medecijm ende Chirurgien/ datse voirt aen soo lichtelich ende sonder consideratie niet en willen ordeelen/ noch verachten zijn boecken ter dat sy die seer wel deurlesen ende verstaen hebben/ hoe wel dattet heden sdaeghs anders gheschiet van veel ghetituleerde Medicijns/ die wt een enckel haet ende nijt/ ende [sig. A3v] deur datse niet en weten de bereydinge vande tincturen ende extracten vande nateurlike crachten ende Arcanen/ ouer al bleeten ende roepen/ Paracelsus met sijn Adherenten en is maer een bedriegher ende verleyder inde Medecijne/ twelcke van henliden seluen metter waerheit wel mach geseyt worden/ want sy deur haerlieder purgatien ende ander Medicinen menich mensche onghestraft den tijt zijns leuens vercorten. Waer toe oock dickwils helpt de slechticheyt van sommighe Apotekers/ die somtijts Aconitum voor swarten Elleborus inde Medicijnen gheadministreert hebben/ hoe dat de selue den siecken becommemmen sijn/ mach een iegelijck man van verstande ordeelen/ Paracelsus en heeft tbereyden vande Medecijnen die hy den siecken gheadministreert heeft/ niet laten staen op sulcke ongheschicte Apotekers/ die Quid pro quo nemen/ maer heeft als een goet oprecht man selue die bereyt/ naer den heysch vande nature vande crancken/ ende qualiteyt vander sieckte/ als by sijns schriften claerder dan den dagh is blijckende/ ende oock sommige menschen die noch leuendich sijn genoech bekent is. Sijn gront en heeft niet ghefondeert gheweest opde gefloreerde ende vercierde woorden van menschen/ maer opt licht der Naturen/ ghelijck in sijn Labirinthus merckelijck blijckt/ deur twelcke hy ons de gerechte Me- [sig. A4r] dicine heeft int licht ghebrocht/ ende tot een waerschouwinge/ de leelike faulten ende misbrycken vande oude Auteurs ontdect ende te kennen ghegheuen/ dwelcke een sonderlinghe iae de principaele oorsaeke is vanden haet die sy hem draghen. Want sy houden de schriften van Galenus ende Auicenna gelooflijcker dan het heylich Euangelie.
Waeromme dat wy wel behooren Godt almachtich te louen ende dancken van sijn goddelijcke gratie/ die hy ghestort heeft in desen seer vermaerden Medicijn/ die ons den rechten gront vander Medecijne/ nv in dese laetste tijden ende ouderdom des Werelts/ ontdect ende met corten woorden te kennen ghegheuen heeft/ welcken gront sedert Esculapius ende Machaons tijden/ oft ten minsten sedert Hippocrates tijden/ heeft verorghen ghebleuen/ deur de ouervloedighe ende langhe schriften van Galenus/ Auicenna/ ende haerlieder Adherenten/ de welcke meer ghesocht hebben haerlieder eygen ende dApotkers profijt/ dan de waerheit ende weluaert oft ghesontheyt vande siecken ende arme gebreckelijcke menschen. Laet ons doch eens wel considereren wat differentie datter is tusschen de schriften Paracelsi ende vanden Galenisten oft heurlieder Adherenten: Paracelsus leert in sijn boecken grondelijck te ghenesen Tfleersijn/ de vallende siecte/ de ge- [sig. A4v] raecktheyt/ Melaetsheyt/ ende meer andere sware siecten ende ghebreken/ ghelijck hi selue ooc met de wercken bewesen heeft/ de Galenisten met haerlieder Adherenten segghen de selue ongheneselijck te wesen/ ghelijck sy oock ghenoch metten wercken laten blycken/ want niemandt van henlieden en heeft oyt sulcx ghedaen/ waer deur mach dit commen? Deur dat sy te vol humeuren zijm/ ende nerghens op en staen/ dan op haerlieder langhe ende versierde schriften/ daer Paracelsus alleene hem sondeert opt licht der natueren.
Ten anderen alle haerlieder voornemen en is niet anders dan groot goet ende rijckdom te verghaederen deur haerlieder langhe ende veel visitatien/ neit wetende voorts te bringen dan een purgatie/ julekpen/ syropken/ clisterien/ ende aderlaten/ wil dat de siecke niet helpen/ soo sijn sy ten eynde van heurlieder Latijn/ ende en weten niet anders daer toe te doene/ dan voorts luttel woorden te gheuen voor veel gelts. Maer desen Medicijns voornemen is ten eersten Godt die eere toe te schrijuen/ daer naer sijnen Naesten behulpich te wesen/ waer in dat rustet de geheele wet ende de Propheten. Hy en gheeft den siecken gheen woorden noch montfluyten/ noch en vult de maghe niet op met veel drancken ende langhe sopoloren/ die de krancke Nature verladen ende noch crancker maken/ maer [sig. A5r] helptse metsaken die opde experientie ghefondeert sijn/ als Tincturen/ Arcanen/ Mysterien/ ende Specifica Naturæ. Wie heeft oyt sulcke eygenschapen van simpelen ghegrondeert ende te kennen ghegheuen ghelijck desen Medecijn? Sijn dat niet excellente dinghen/ als hy seydt de redene waerom dat hy in zijn Recepten sijn Media brenghet/ (als in saluen) die doornen ende splinters naer hen trecken. Ghelijck Asphaltum ende Carabe/ die wt haerlieder eygenschap ende specifike cracht veselingen oft splinters van houte ende dierghelijcke dinghen naer hen trecken/ De ghecoleurde Ametist/ coper ende tin/ Albast/ loot ende steen/ etc. Voorts so verclaert hy hoe dat de Composita sijn ghetransplanteerde dinghen/ wt de specien. Om datmen verstaen soude waer van dat Asphaltum en de Carabe alsulcken cracht hebben ende operatie/ soo seydt hy dat Carabe is een wtghetrocken harst van sijn element: Asphaltum wten swarten Carabe/ Sulfer wten Marcasiten/ Marcasiten wten Calmien/ Calmien wten Calck. De Toupaes een extract wter Martiale mine/ ende is een ghetransplanteert ijser. De Saphyr wten vijfde transplantatie vanden Lazuren/ Der emeraude een ghetransplanteert coper/ Gout een extract van Sulfer/ Siluer van Mercurius/ Mercurius van ghelijcke metalen/ ende soo [sig. A5v] voorts. Maer wat wil ick hier dese secreten der nature aldus verhalen/ gemerct datse hen lieden al Hebreeusch zijn/ ende bouen huerlieder begrijp ende verstant? Want alsmen anders schrijft dan vande humueren daer sij in verdroncken liggen/ soo en weten sy niet wat te segghen is. Dese voorseyde dinghen en mueghen niet gheprobeert worden dan duer de Vulcanische cunste/ dewelcke de formen leert separeren vande materie/ ende tsuuer van zijn feces ende onreynigheyt/ welcke Cunste henlieden geheel onbekent is. Hadden sij half den tijdt in dese Cunste te leeren versteten/ dien sij versteten hebben in te ouerlesen ende leeren de Boecken ende langhe schriften vande Humoristen/ het soude henlieden heerlijcker ende profijtelijcker sijn/ ende den siecken ongelijck gesonder ende nuttelicker: Sy souden oock dan veel beter kennen ende weten te oordeelen differentie die tusschen Paracelsus schriften is ende der Humoristen. Niettemin om dat ick een eynde maken soude van mijn schrijuen/ ende niet passeren de Limiten van een Epistel/ soo sal ick hier met corte woorden besluyten wat dit tegenwoordich Boeck vander Chirurgie inhoudt/ op dat ghi ende een vegelick mercken mach/ hoe bequame nootsakelijck ende profitelijck dattet is voor alle Chirurgiens ende Crancke gebreckelijcke menschen. Ten eer- [sig. A6r] sten so verclaert hi tweederhande Chirurgien want hy scheydet de Cure vande ghebreken ende wonden die van buyten toecommen/ vande ghene die van binnen tlijfwtwaerts comen/ dewelcke hi nochtans beyde begrijpt in een boeck/ duer datse beyde den Jncarnatiuen/ die hi heet Conseruatiuen/ onderworpen sijn. Sijn Theorijcke is/ dat tlichaen minerael is/ ende dat sommige siecten wten Souten haerlie der oospronc nemen. Voorts dat de Souten meugen corrosiuich worden/ waer wt dan spruyten de principaelste ende swaerste gebreken die de Chirurgie mueghen onderworpen zijn. Noch geeft hy te kennen hie hat de Medicijn behoort te verstaen dat Physica/ Theorica ende Chirurgie een Philosophie is/ die op der experientie ghefondeert is/ waer wt de rechte Chirurgien ende Medicijn moet gheboren sijn/ dewelcke oock moet sijn Schoelmeester wesen. Aengaende de proprieteyt van sijn spreken/ soo hout hy dese ordinancie. Tboeck vande Wonden heet hy tboeck vander Mumie/ om dat dat de Wonden duer de leuende Lichamelijcke Muemie moeten ghenesen worden. Tboec vande Sweeren/ heet hy tboeck vanden Balsem/ ende niet vanden Apostuenien/ mits darse duer de natuerlijcken Salsem ghecureer werden. Tboeck vande quade Seeren/ ende dat douders gheheeten hebben vande Cicatricen/ heet hy tboeck vande [sig. A6v] Liqueuren/ duer dat alle Sprones daer onder begrepen worden/ ende duer den Mercurium ghenesen worden. Tboeck vande etende Seeren/ naempt hy Tboec vanden Realgar om datse duer de soere Realgaria ghecureert werden. Den humueren ende complexien engeeft hy geen schult/ noch den binnenste lidtmaten/ als Leuer/ Milte/ Nieren/ Herte/ Herssenen/ Longer ende Galle/ en maect hy gheen oorsake van Sweeren/ maer schrijuet al toe den mineralien Lichame/ een yeghelijc deel op hem seluen alleene. Wat tbliet aen gaet wort tbloet toegeschreuen/ wat tvleesch aengaet den vleesche ende so voorts/ ende gebuerte voorts iet de principale litmaten int generael/ oft een yegelijc op hem seluen/ dat wordt besonder naer den vleesch van sijn eygen Anatomie verclaert. Sijn principael fundament ende gront/ zijn de drie eerste substantien/ Mercurius/ Sulphur/ ende Sal/ daer naer de Anatomie/ ghelijck die van deen Boeck totten anderen genoteert wordt. Jn dit Boeck vander Chirurgie geeft hy te kennen de gherechten gront vande heelsame Olien ende Saluen/ ende veel meer ander excellente dinghen/ die geen menschelijcke inuentien sijn/ maer secreten die hem duer de Gratie Gods gh’inspireert zijn/ soo dat mercklijc blijct dat God almachtich desen Man tot een Medicijn ende Chirurgien geordineert heeft/ [sig. A7r] ende gestelt tot een reformatuer vander Medicine/ die soo langhen tijt duer de Humoristen gecorrumpeert ende verdonckert heeft gheweest. Waer af alle menschen nummermeer Godt genoech gelouen ende ghedancken en cunnen/ die v Eer[..] Heere wil verleenen alle ghesontheyt ende voorspoet. Met haesten geschreuen binnen Antwerpen desen .15. dach van Octorber. 1567.
English Raw Translation
Generated by ChatGPT-4 on 16 March 2023. Attention: This translation is a machine translation by artificial intelligence. The translation has not been checked and should not be cited without additional human verification.
