Dedication, 1559-05-07, Adam von Bodenstein to Anton Fugger, Johann Jacob Fugger, Georg Fugger and Ulrich Fugger
| Author: | Adam von Bodenstein |
| Recipients: | Anton Fugger Johann Jacob Fugger Georg Fugger Ulrich Fugger |
| Type: | Dedication |
| Date: | 7 May 1559 |
| Place: | Basel |
| Pages: | 58 |
| Language: | Latin |
| Quote as: | https://www.theatrum-paracelsicum.com/index.php?curid=2322 |
| Editor: | Edited by Julian Paulus |
| Source: | Adam von Bodenstein, Isagoge in excellentissimi Philosophi Arnoldi de Villa Nova, Rosarium Chymicum, Basel: Gabriel Ringysen 1559, p. 3-60 [BP.Bod.1559-03]
|
| Back to Paratexts Back to Texts by Adam von Bodenstein |
[p. 3] Potentissimis et generosis dominis, Domino Antonio, D[omino] Ioanni Iacobo, D[omino] Georgio, D[omino] Hvldrico, Fvggaris, Dominis in Kürchberg & Weyßenhorn, Comitibus, & Dominis suis clementissimis.
Verissimum illud senis Demeæ apud Comicum esse, ipsa re experior:
Nunquam ita quisquam benè subducta ratione ad uitam fuit,
Quin res, ætas, usus, semper aliquid apportet noui,
Aliquid moneat: ut ille, quæ te scire credas, nescias
[p. 4] Et quæ tibi putaris prima, in experiundo repudies.
Quod & mihi nunc euenit hoc tempore, Generosi & amplissimi Comites, ac domini mei clementes. Nam ab ineunte ætate, res naturales occultas & præclaras quodam innato amore persecutus sum: ipsarumq́ue præceptiones, causas, effectus, quoad licuit, inquisiui, nec mihi uisus sum inanem prorsus operam nauare: in multis enim reperio præstantissimos ac penè diuinos usus. His studijs uarijs & difficilibus, dum operam do, nullius in uerba (ut studiosus facere debet) iuratus, sed quoqunque ratio, animiq́ue feruor (permittente ac consen- [p. 5]tiente sacrosancta Theologia) me uocabat, deferebar hospes, ac uaria in loca & pericula incidebam. Aliquoties inuestigans uaria, casu perueni in quandam tractationem rerum mirabilium, quam appellant Alchymiam, semper mihi suspectam, quasi multum mali in ea latitaret. præcepta eius quandoque sedulò cùm examinarem conferendo, uehementer dissentire uidebantur, ac dissolutas scopas proponere: Finem quidem proponunt sibi unum, nempe metallorum deteriorum in meliora commutationem, at in rebus, nominibus, ordine, uasis, modisq́ue agendi talis & tanta uærietas, & dissen- [p. 6] sio, ut persuasus sim, uniuersam illam tractationem quam illi artem esse putant) confusum esse quoddam chaos, nugas aniles, nænias, præstigias, & meras fallacias: ænigmatibus sua docent, quæ, ne ipsi uidentur intelligere: quod reliqua facilè testantur, quæ communi phrasi sunt tradita: Non nulla enim ipsorum, uerbis, ordine, instrumentis, modisq́ue faciendi diligentissimè obseruatis, experiundo, turpiter deceptus sum meo incommodo: falsa pro ueris, ignota pro notis offerunt ac profitentur. In omni uerò arte debet esse constantia, certus ordo, consensio in rebus & nominibus, præce- [p. 7] ptionum cohærentia, modus agendi uerus & planus, non ambiguis rebus & uerbis, aut apertè falsis conscriptus.
Hanc meam non temerè conceptam opinionem aliquot impostores Alchymistæ, homines miseri, in tam diuite arte, Iro Codroq́ue pauperiores, rumore de ipsis sparso, & omnium disciplinarum examine & fundamento, experientia, confirmabant. Semel enim atque iterum casu ubi incideram in ipsos sophistas, miris imposturis me exceperunt, ac illusum dimiserunt: unde uehementer mirabar, Principes reliquosq́ue magistratus tales homines retinere in suis Rubuspublicis, [p. 8] qui præter id quod mentiantur, homines bonos & simplices reuocant & abstrahunt à ueris honestisq́ue laboribus ad speluncas, fumos, fuligines, cineres, tenebras, & fœtores pessimos, ubi ueluti in tartaro pereunt: Cudunt nummos adulterinos, ut Plutonis ministri: falsa metalla conficiunt, opesq́ue Reipublicæ perdunt, qui loco auri & argenti non carbones reddunt, uerùm fumos miserrimè oculos pungentes, cerebrum perturbantes, fœtores intolerabiles, squalores, morbosq́ue incurabiles: in quibus ostendunt, facies ipsorum auri adulterini colorem, quasi artis semper & pudeat, & con- [p. 9] scienta mordeat ipsos, profitentur magna, & summa ostentatione asserunt, se alios effecturos ditissimos, quum tamen ipsi non tantum habeant (nisi aliquando suis præstigijs aliquid adepti fuerint) unde laqueum sibi comparent, O miram cæcitatem & miseriam cogitabam sæpius: Remq́ue paulatim magis magisq́ue cœpi animo uoluere, non quòd mihi aliqua spes in ipso negocio foret, sed perpenderem & inquirerem eius tractationis causas diligentius, quæ uidebantur arti omnino repugnare, ac è medio eam tollere: Nam, quod solius Dei & ipsius instrumenti naturæ, est opus, isti asserent [p. 10] se effecturos, cùm tamen nemo hominum ipsas substantias naturalésque formas arte conficere possit (quales isti somniant, se in metallis facere nouisse) quia hæc sunt substantiæ & naturæ, non accidentia: Quare summus Philosophorum Aristoteles cum reliquis adserit, naturam homini materias tanquam subiecta tradere, in quibus homo imprimit & inscribit figuras & formas non per se existentes, quæ sunt in quarta specie qualitatis.
Si igitur arte argentum aut aurum sit, necessariò est artificiosum, informatum forma accidentali, quæ potest auferri permanente auro, & erit au- [p. 11] rum absque auri forma, quod est absurdissimum.
Præterea, Deus omnium formarum uera causa, iussit, ut singulæ formæ sibi similes producerent, Non ut homo eas efficeret, qui iubetur suo labore & sudore quærere uictum, non ocio & mendacijs omnium rerum abundantiam affectare, Aiunt hi, se exiguo nescio quo puluere, magnam metalli molem posse transmutare in quod uis metallum, quasi uno die ualeant regum opes comparare, Quod dum conantur præstare, perducuntur ad diuersa pericula: Nam & radicem omnium malorum (ut diuus Paulus inquit) quærunt.
[p. 12] At hæc Deus, cuius mandata omnes obseruare debemus, prohibet, diuersas animalium species coniungi & commisceri, ne animalium formæ à Deo, certo constitutæ numero, confundentur: Hi uerò non solùm miscent, uerùm etiam conantur, ipsas uiuas & naturales formas sua manu per rem paruam quasi quintam essentiam, siue naturam ex æthaëre, contra naturam & Dei mandatum uiolenter detractam, uarias pro animi arbitrio indere.
Hæc & similia mecum perpendens, indies magis ac magis ab hac falsa fictitia & feroce arte tanquam condemnata humanis & diuinis literis, ab- [p. 13] horrebam, & rectè Ecclesiastem ipsos Chymistas reprehendere, ubi inquit, Labor stultorum affligit eos: Stulti enim uidentur, quòd sæpius falsi non resipiscant, & alios decipiendo semper pergant, proponunt sibi ea, quæ fieri nequeunt: Et ars ipsa uidebatur scientia ea, quam idem Ecclesiastes ait, homini datam, ut in ea affligeretur: Nunquam nam tales, sunt animo se dato & quieto, rodens uermis mordet ac edit ipsorum cor, qui quærunt supra uires suas. Rationibus equidem his atque alijs ductus, totam hanc tractationem tanquam fallacem, absurdam, siue contra naturam & impiam abieci, nec ullis argu- [p. 14] mentis ab hac sententia abduci potui. Anno autem superiori, uir eruditione, prosapia, omniq́ue uirtutum genere nobilissimus, inter alia cœpit mecum loqui de Alchymia, eamq́ue artem esse difficilem, attamen præclaram & ueram, Cui nimis inciuiliter respondi: Alchymistas ueras nugas & imposturas tractare, qui dolo, ueneno, promissionibus fallacibus, mendicitate, bonis & imprudentioribus turpussimè imponunt, dum persuadere student lapide, aut Mercurio, metallorum transmutationem fieri posse, seq́ue artem illam commutandi tenere: Ipse ubi me pro sua singulari modestia, humanitate [p. 15] & prudentia admonuisset, ac reprehendisset, ait, Arbitraris ne (quæso) uiros tot tamq́ue excellentes Philosophos, Medicos, Iurisconsultos & Theologos clarissimos, constantes, fidos, ueritatisq́ue inquisitores diligentissimos, talia de hac arte unquam uoluisse scribere, hominibusq́ue tam sanctè affirmare uera esse, ipsisq́ue obtrudere, nisi fuerint experti? Iudicas (obsecro) tantos uiros mendacia nectere de hac re, qui de reliquis uera tradiderunt? Et qui nihil ex mendacijs commodi, sed plurimum incommodi haberent: quod contra Deum & naturam agerent, Quid exempli gratia dicam de Arnol- [p. 16] do? qui in suo Rosario & Epistola ad Regem Arragonum, sine dubio Lapidem Philosophorum, rectè (ut expertus) descripsit, rationemq́ue præparandi ipsum diligentissimè tradidit, cui in Medicina totaq́ue Philosophia multum tribuis, Non debes certè in hac re, ipsum existimare impostorem & mendacem. An non (ut de reliquis taceam) ætate nostra, Henricus Cornelius à consilijs diuo Imperatori Maximiliano, & haud uulgaris, in libro de Scientiarum uanitate, capite nonagesimo, testatur, se nouisse tale Philosophici lapidis subiectum, quod pulcherrimè eodem loco describit? Imò alibi [p. 17] apertè dicit, se artem scire extrahendi quintam essentiam auri, qua aurum ex quouis metallo efficere possit: Certè ego statuo hunc lapidem, magnum Dei esse donum, nec cuiuis diligentissimè laboranti contingere: Largitur enim sua dona quibus & quando uoluerit.
Hos, licet falsa tradidisse non audebam dicere, quia rationibus id probare nequiui, tamen ipsa esse planè uera, non potui animum inducere meum, Et hac instructione domini ac singularis amici mei aliquantum motus à priori sententia, & quæ putabam me certo scire, de ijs nunc incœpi dubitare.
Paulò pòst uenit ad me phi- [p. 18] losophus doctissimus, compater meus charissimus, Ioannes Acronius Phrysius, hoc tempore mathematicus Basiliensis, multos iam annos mihi constanti & intima amicitia iunctus, cui omnia quæ diginissimus & prudentissimus illustrissimi, sapientissimi pientissimiq́ue domini, domini Caroli Marchionis Badensis, clementissimi mei Principis consiliarius, Ludouicus Vuolphgang ab Hapsperg & ego contulimus, ordine narrabam, addebamq́ue (ut ipse nouit) causas, quæ impedirent me, quo minus tam perito & prudenti uiro non crederem hac in re, qui aliquoties coram maximis uiris non [p. 19] sine aliquorum offensione hanc artem contempsi & irrisi meo malo (quantum ad externa bona) quoniam fui semel atque iterum non exiguo stipendio inuitatus, ut artem Alchymicam, mihi (ut ipsi iudicabant) amicam, exercerem: quam tamen ego per Deos immortales, cane & angue (quod dici solet) peius odi, quod tum & ipsi experiebantur. Interrogabam igitur hunc meum amicum Acronium, quid ipse sentiret de Chymia, qui confestim respondit, Multum, mi compater charissime, rationes doctissimi domini Hapspergeri te mouerunt, qui nimis (pace tua dixerim) pertinaciter rem [p. 20] hanc non benè intellectam soles contemnere, & iam dubitas? Prior sanè pars Alchymiæ facilis, ac propter communem eius usum uulgò nota, quæ docet succos saporesq́ue terreos, liquores aqueos & aëreos cum odoribus gratissimis, olea ignea suauiterq́ue fragrantia artificiosè extrahere (quantum ad rei naturam attinet) tibi minimè suspecta, aut ignota est, sed certa & cognita per multos iam annos, in qua uersaris magna cum animi delectatione & utilitate. Cernis enim ibi naturales artificiosasq́ue causas, & miras separationes qualitatum cum substantia exigua, imò ipsas rerum formas in te- [p. 21] nui materia, quæ parua quantitate, uiribus autem & efficacia, magna & ampla fit: Vicissim nouisti rem tam efficacem spargere per amplissimum corpus, in quo uis dispersa non collecta, ut in re parua, uix sentitur: Hac parte delectaris & uteris in tua medicina tanquam iucundissima, utilissima & honesta. Quod uerò attinet ad posteriorem partem, difficiliorem & longè obscuriorem, de qua nos sæpe nostras contulimus rationes, certauimusq́ue, uidelicet Vtrum homo possit ulla re artificiali, aut naturali, metallorum formas commutare, Ego certè huius rei imperitus, non audeo tam [p. 22] constanter asserere esse ueram atque priorem, sentio tamen aliquot argumentis persuasus, aliquam esse artem, qua possunt metalla imperfecta perfici, & impediri, quo minus perficiantur. Quæcunque enim bruta natura Deo instrumentum semper obediens in hoc amplissimo mundo, præsertim Elementari præstat, ea crebris obseruationibus discere & animo rectè comprehensa imitari possumus: Quia Deus omnia hæc inferiora homini in medio uniuersitatis posito subiecit tanquam eoruim domino, eumq́ue rerum naturalium contemplatorem & obseruatorem quodam insito cogno- [p. 23] scendi desiderio constutuit, quo ijs uteretur rectè, & Deum omnium creatorem diligenti & grata contemplatione, usuq́ue uero semper laudaret, ac beneficia continua agnosceret:
Vnde arbitror Philosophos ueteres rerum indagatores solertissimos, metallorum ortus, incrementa, commutationes, status & interitus (ut & reliquarum rerum) magno labore obseruasse, ac pauatim artem in scientiam quandam, non statim transmutandi metalla, sed obseruandi eorum causas, modosq́ue, quibus natura sensim progreditur in ipsis perficiendis, constituisse, literisq́ue mandasse: Hoc enim mo- [p. 24] do omnes Artes & inuentæ sunt & adoleuerunt, ut duo summi uiri Aristoteles libro primo Metaphysicorum, & Cicero de Perfecto oratore, cum doctissimis omnibus uno ore testantur, & quotidie experientia docet: Nam ars imitatur naturam, vuius artifex est ueluti simia. Præterea, omnium rerum prima & præstantissima causa Deus, homini, hæc omnia caduca & mortalia subiecit, quæ sine dubio, ipsius auxilio & industria iuuari & impediri possun: quod euidentissimè cernes, si animum per ea quæ tibi plana & perspecta sunt, circumferas, ut tritici, hordei, & cuiusuis [p. 25] frumenti, aut alterius rei grana & nuclei, in quibus anima uegetans integra existit, si in terram bonam cadant, sponte crescunt, fructúmque proferunt, Hoc paulatum animaduertentes primi agricolæ, terram præparabant, in quam semina spargebant, eaq́ue tum occando uel rastris tegebant, quo fructum copiosiorem proferrent. Eadem grana inclusa uasis aut granarijs, aut alioquin iacentia in locis generationi incommodis, nullum fructum proferunt: ergo natura semper in his artificem siue artem auxiliarem iuuat, & impedita quiescit. Et quemadmodum ex commoda terra astrorum [p. 26] ui (ut animaduertere omnes possunt in hortis pensilibus, & uasis terra impletis, positisq́ue in locis apricis) lapides coquuntur & crescunt: ita figuli ex luto fingunt, igniq́ue uehementi, formatos coquunt.
Aquæ marinæ ubi uapores leuiores, Solis ui eleuantur, fit sal: quod longa obseruatione postquam homines didicerunt, ipsi eosdem uapores artificiosè ignis efficacia exprimunt & extorquent, aut eam Soli exponunt, ut habeant salem bonum & naturalem, hominis tamen industria confectum.
Primi quoquè homines edituri, ueluti pecora dentibus frangebant imminuebántque [p. 27] glandes, ac paulò pòst frumentum: deinde, motum & contritionem dentium, uentriculiq́ue concoctiones & mixturas edocti, moles extruebant, quibus dentium more frumentum comminuebant, massasq́ue ex farina & liquore conficiebant, quo ipsa natura, humana arte iuuaretur, unde nostri panes imitatione naturæ & fiunt & formantur: eadem ratione in cunctis alijs nos naturæ operationes obseruare, iuuare & impedire possumus: Taceo nunc nostra peccata, quæ rerum naturalium felices cursus & successus impediunt: & preces, quæ eosdem promouent, & ad fi- [p. 28] nem optimum perducunt: loquor de hominum, qui à Deo non sunt reiecti, industria, quæ crescit ac decrescit pro hominum pietate & impietate.
Hoc modo arbitror fieri etiam in metallis, quorum singulorum materiam, causas singulorum materiam, causas efficientes, cum forma & fine, si quis diligenter obseruauerit, & quo ordine perficiantur, ipsum reuera posse naturam in perficiendis metallis iuuare & impedire. Constat nunc longo usu & experientia, omnia metalla oriri ex argento uiuo, quod est, aqua terrea & pinguis aërea, sicuti eius demonstrant, & sulphure, quod [p. 29] est terreum & igneum, soliditatem & concoctionem ipsi argento uiuo præstante. Hæc duo (inquam) mercurius & sulphur, aiunt Philosophi paulatim astrorum ui, in terræ uisceribus commisceri & concoqui in solidum aliquod metallum pro natura materiæ & loci: Has metallorum materias, cùm nos habeamus in promptu, amâbo, quid obstaret, quo minus ipsas rece præparatas, ea proportione artifex peritus misceret, qua ipsa natura commiscere solet, ac locis tandem similibus terræ cauernis, caloreq́ue ignis astrorum simillimo, uerum & perfectius metallum concoqui posset? [p. 30] Profectò, quanto quæque res nobilioris naturæ existit, tanto ea adeptione sublimioris gaudere constat, & quanto hæc omnia sunt aptiora, tanto citius perfectiusq́ue metallum fit: quia homo naturam imitari & iuuare potest, & arte ipsam dicitur superare: quod simul laborent, résque potestate existentes, in formas suas perfectas producan, quo, actu, & reuera perfecta fiant: Mercurium & sulphur omnia metalla potestate in se continere, nulli naturalium Philosophorum dubium est (quamuis oculis non cernantur) sic seminibus & radicibus insunt herbæ & flores, Et uos Me- [p. 31] dicina iuuatis naturam, ut ex materia homo potestate, prodeat ipse homo, dum mas & fœmina ob diuersas & pugnantes, aut non cohærentes qualitates non procreent, sed uestris medijs adhibitis gignuntur creaturæ præstantissimæ.
Rustici uentos, aërem, tempus & situm obseruant in pecoribus miscendis ad generationem, uites putant, sementa faciunt certa syderum constitutione, qui uberrimum fructum expectant, nec spe falluntur, Si igitur arbores, frutices, herbas, lapides, animalia, reliquasq́ue res licet & possumus iuuare ut perficiantur, absolutissimáque forma con- [p. 32] stent, Cur non liceret metalla absoluere, perfectámque ipsis formam indere? Videntúr ne tibi impiè agere, qui ex lacte caseos & butyrum agitando, coquendo & premendo quibusdam additis efficiunt? Quemadmodum aliquoties unà mecum uidisti in Heluetiæ alpibus: Lac certè, à caseo & butyro differt specie, An non ex cinere & terra, artificis manu uitra componantur?
Nosti historias tradere, in Ægypto ex ouis, fornaci temperatè calenti impositis, pullos excludi: ouum ædepol & pullus sunt forma diuersa.
Huc accedit res prima fronte admirabilis, ex pilis equi- [p. 33] nis longos uermes continuè in aquis se mouentes uerno tempore crescere, quales & tu alijs temporibus artificiosè eadem ex materia producere potes. Scarabei nec oua, nec ullum fœtum quum pareant, pilas ex stercore conficiunt, quas summa industria (ut ipse iudi) uoluunt, donec materia concoquatur, aptaq́ue fiat generationi, & ex madefacta, scarabei prodeant. Mulieris menstruo laborantis ex capillis fimo reconditis certo tempore, nascuntur uermes uenenosissimi: quod & Albertus Magnus testatur, & tu experientia comprobasti, nec aliam habebas rationem, quam Ari- [p. 34] stotelis locum, ubi diceret, Solem in obliquo circulo esse causam generationis & corruptionis inferiorum naturaliter & artificiosè exhibitorum.
Formæ si commutantur à nobis arte naturam adiuuante, sanè etiam colores immutare nos nouisse quis negaret? ut album in nigrum, citrinum, aut alium quemuis, id post ueteres Philosophos multi neoterici docent, & mulieres in herbis & floribus nouerunt. Sic patriarcha Iacobus, ouibus artificiosè indidit colorem. Paucis hîc tecum ago, amantissime Compater, quod huiusmodi probè noueris, modò perpendas: Ergo [p. 35] hanc artem transformandi metalla, nec sacræ literæ prohibent: quia imperfecta docent perficere, Nec ipsa ars nouas spieces constituit, quas Moses uetuit per nos fieri: Animalia etenim diuersæ speiciei mixta, nouam speciem gignunt, quam Deus non creauit: Imò canon est, quicquid Sacræ literæ non prohibent, id concedunt, imperfecta autem perfici nostro labore concedunt ac iubent: quamuis à priori sit res specie diuersa, unius enim interitus, est alterius ortus: unde illud, Granum nisi corruptum fuerit, nullum profert fructum. Et [p. 36] ut tandem concludam: Hæc ars, quum sit inuenta multis diligentissimisq́ue obseruationibus, probata certis rationibus, imitetur naturam instrumentum Deo semper gratissimum, cuius nos sumus contemplatores, & artifices ministri, quo nos foueat ac enutriat, totaq́ue ars ex re imperfecta & rudi, rem perfectam, subtilem & gratissimam perficiat, concessaq́ue sit quum lege naturali, tum Diuina, manibus ac pedibus (ut prouerbio fertur) eo in sententiam Nobilissimi uiri Domini de Hapsperg.
Et hic amicus ubi discesse- [p. 37] rat, ruminabam illicò argumenta prædictorum, ipsorúmque breues epilogos percensebam: ita, ut altius omnia mecum cœperim animo uoluere ac repetere, maiori ex parte iam persuasus, hominem posse subsibilia hæc corpora aliqua arte transmutare, dum naturam imitetur & iuuet, Occurrebant statim multa mirabilia arte fieri, quorum historiæ sunt plenæ, & quotidie experientia plurima producit in lucem ac ostendit. Omnia equidem illa longè certiora forent, si nos non essemus tot ac tantis peccatis immersi, & in Deum omnium bonorum au- [p. 38] thorem adeò ingrati, qui sæpissimè nobis ostendit suum uerum & singularem amorem præclaris artibus, disciplinis utilissimis, donis immensis, luminéque ueritatis salutifero, quæ certè peruersi & impij, ut assequi nequeunt, ita irrident & contemnunt. Sed omnibus dudum patuit, Scientiam nullum inimicum habere, nisi ignorantem, nec ipsam ingredi animum peruersum: Occurrebat simul Lapidem ipsum, quo metalla transmutari dicuntur, dici & esse Philosophorum, non ignauorum, non irrisorum, non maledicorum, aut stultorum, qui suis labo- [p. 39] ribus affliguntur & confunduntur: Quare non est mirum, ex multis millibus uix unum, rem tantam consequi, quæ Philosophi existit, hoc est, amatoris & perpetuò inquisitoris ueræ sapientiæ, quæ in hoc amplissimo relucet mundo. Cernimus uniuersi & singuli contemplatores mundi, immensa bonitate & inscrutabili sapientia Deum optimum condidisse, partesq́ue disposuisse ac conseruare. Omnia cohærent aurea quadam catena, quæ uiuunt suo instinctu sursum tendunt, quæ uerò uitam influunt, uergunt deor- [p. 40] sum, inferiora tendunt ad perfectionem superiorum, Olympica recta & regna naturalibus rebus præfecta, hæc inferiora naturaliter, admiranda quadam influentia, motu & lumine gubernant, quas uires & uirtutes, homo minor mundus per certa media augere & imminuere potens est.
Sic uidimus pullum ex ouo gallinaceo exclusum, cuius figura erat similis humanæ: quia artifex, gallinæ ouis incumbenti, certa alimenta præbuit, figurasq́ue humanæ simillimas artificiosè depictas (quinta essentia præcognita) proposuit, quo eas inspiciendo, pullis si- [p. 41] miles imprimere: Aliaq́ue complura in animo similia hærebant, dum inquirerem meditabundus rei certitudinem.
Sulphur & argentum uiuum ego huius chymicæ partis imperitus, quomodo forent præparanda, non saits animo percipere potui: Dubitabam quoquè, num sulphur commune & argentum uiuum ulgare, artifices intelligerent, methodum progrediendi in operatione nequiui inuenire. Hæc dum dubio & ancipiti animo dilgenter perpendo ac meditor, mirabiliter ac diuinitùs Dei bonitate, accepi materiam siue subiectum lapidis [p. 42] philosophici, quale Arnoldus in epistola Flore florum, ad regem Arragonum: & Iuuenis, in nouo lumine: & Cornelius Agrippa à Nettesheim suo in libro de Incertitudine scientiarum, capite nonagesimo, describunt. Habebam copiosè lapidis materiam domi, unde tum rapiebar in summam admirationem, fereq́ue obstupueram, quòd toties lapidem meis manibus prius tractauissem, & is plus satis uersaretur fermè singulis diebus in manibus Principum, nobilium, ciuium, imò & mendicorum ex parte, non tamen agnosceretur: Est quidem res diffici- [p. 43] lis creditu inscio, attamen uerissima: Lapis est, & non lapis: uisibilis (inquam) lapis, inuisibilisq́ue: habens substantiam siue naturam, nec igneam nimis, nec prorsus terream, nec simpliciter aqueam, nec acutissimam, nec obtusissimam qualitatem, sed mediocrem & tactu leuem, & quodammodo mollem, uel saltem non duram, non asperam, quin & gustu quodammodo dulcem, olfactu suauem, uisu gratam, auditu blandam, tque iucundam, cogitatu latam, & cætera. "Hic lapis quanto diutius in igni stererit, tanto magis augmentabitur ipsius uir- [p. 44] tus: quod calor, ipsius sit nutrimentum: Hæcq́ue sunt uerissima signa ueri lapidis Philosophici: Cæteræ autem res in igne concremantur, & humiditatem radicalem amittunt." Hæc Arnoldus, Et uera ipsum scribere, ausim asserere: Nam admoui ipsum igni, præcepta Arnoldi sequens, multaq́ue expertus sum: imò omnia inuenio ipsi conuenire, quæ præfati Philosophi ei tribuunt in regula ut cognoscatur: Extrema non sum expertus, quod mihi huius Alchymiæ imperitissimo, uarijs negocijs occupato, hactenus plurima defuerint, quæ ad hanc rem requi- [p. 45] runtur. Iam quum certissimè scirem, me lapidem nouisse & habere (lapidem dico, non ultimùm purissimum & præparatum, sed rudem, ut Deus & natura eum constituerunt) incidi in quempiam senem peregrinum, annum (ut arbitror) septuagesimum sextum transgressum, aduera ualetudine laborantem, quem ubi interrogarem de inualetudine, inqui lachrymans manibus eleuatis, Tu es ille, quem Deus sua bonitate & misericordia mihi misit, ut me confectum peregrinatione ac ætate reficias, succurre (obtestor) mihi seni & morti pro- [p. 46] ximo: Hic senex in meas ædes ductus, ac per aliquot septimanas sustentatus, ualetudiniq́ue naturali, utpote pro eius ætate propémodum pristinæ restitutus, multa mecum in Chymia contulit, suaq́ue dicta egregijs rationibus confirmabat, Tandem mirabile specimen huius artis mihi ostendit: Nam in spacio uiginitquatuor horarum quoddam metallum in melius perfectè transmutauit: Verùm, artem commutandi nec ipse exercere, nec alium docere ad tempus aliquot determinatum audebat, alioquin ditissismus esse posset sola ista arte, idq́ue propter- [p. 47] ea fieri asserebat, quòd aliquem impium Regem inconsultè eam ubi docuisset, se sanctè promisisse & iurasse in signum pœnitentiæ, nec docturum artem, nec quæstum ea (nescio quot annis) quæsiturum, Hic reuera præstitit, ac ostendit id quod aliquantisper cupiui uidere, de cuius fide non dubito, quin absque omni fuco fecerit: nam ipso præscribente pondus specierum, & modum inijciendi uasis, singula accepi & inieci: quibus is puluerem exiguum, quem secum ferebat, me uidente addebat: singula uidi, manibusq́ue tractaui, & id metallum per ali- [p. 48] quot iudicia, ipsius instinctu, ipse ego duxi. Nominabat mihi regionem & ciuitatem, in qua quidam, cuius nomen quoquè detexit, istius artis ope, uehementer diues, demum Deo ingratus fuisset, contemnens pauperes, impius scortator factus, tandemq́ue horrenda morte perijsset. Docuit is me, quatuor elementorum quatuor animalia, quorum unumquodque in suo elemento uiuit, ab eo nutritur, & extra illud si fuerit, moritur: duo facilè nanciscor, reliqua ubi inueniam certissimè ostendit: ipse uidit, & optimè noui uerissimum esse. Hunc senem [p. 49] reperi ingenuum, uerè doctum & pium, qui plura nouit præclara uulgò ignota: Itaque nunc scio, me lapidem philosophorum noscere, artemq́ue esse aliquam transformandi metalla, licet paucissimi ad finem perueniant: quippe Δύσκολα τὰ καλα semper sunt. Modum autem præparandi lapidem, qui natura rudis & impolitus est effectus, & qua ratione suos effectus nobilissimos prætet, uidetur omnium diligentissimè Arnoldus de Villa noua in suo Rosario tradere, quem in epitomen siue paraphrasin, qua potui diligentia redegi: Quæcunque enim probaui, ea [p. 50] ipsum fideliter & rectè docuisse uideo. Optarem quendam eius partis chymiæ expertum & pium adesse qui totum ordinem absolueret, ipsumq́uelapidem ad perfectissimum statum perduceret: progressio est mirabilis, digressiones sunt complurimæ, nec opus unius aut duorum mensium, & requirit uirum philosophum, patientem, industrium, in totius mundi harmonia peritum & Deum metuentem, qui rubio procul non longo tempore talia, qualia sola natura multis annis efficit, absoluere posset: Quare imperitis, in constantibus & impijs consulo, ut hanc [p. 51] artem fugiant, tanquam ipsis uenenum mortiferum, quorum nonnulli sunt falsò persuasi, hunc lapidem quasi Midam quicquid tangat commutare in aurum: papæ, papæ, heu idotæ, ah admirandi insania, Nónne hac ratione & ipsos homines transferret in aurum? taliq́ue lapide quis peior esset posset? & cætera.
Alij sunt paululum doctiores, humaniores, & ratione insaniunt, qui arbitrantur lapidem ita à natura effectum, ut absque omni labore & sine præparatione, metallis uiolenter paucis temporis minutis, alias & nouas formas indere ualeat: [p. 52] Hoc est, si quis lapidem habeat, ipsum posse statim quæuis metalla transformare: quæ tamen cerdonica indoctaq́ue imperitissimi uulgi opinio, re ipsa falsa, uana, & nullis fundamentis fulta, repugnat euidentissimis philosophorum argumentis & rationibus: Poëtæ deorum filij, exemplo Iasonis docent, quanti sit laboris antequàm tantam rem liceat auferre, Oportet prudentissimis consiliarijs, siue deliberationibus & consilijs exquisitis rem aggredi, diu nauigare, ac ubi tandem ex mari peruenerit in terram, materiam solidam, constantem & fixam, arte uera tan- [p. 53] quam Medea Solis filij terra aëripedibus tauris adamanteo iugo iunctis, qui flammas ex naribus spirant, arare, ac in eam terram ex galea draconis dentes seminare, ex quibus, hostes natos miris armis instructos interficere, lapide in medium proiecto, de quo certabunt inter se, draconi truculentissimo inducere somnum, quibus cunctis summo labore & diligentia peractis, aptet aditus in Martis templum ad aureum uellus. Sic & Venus certans cum Iunone & Minerua, coacta est descendere in terram ex cœlis, ut acciperet aureum malum in Ida monte à [p. 54] Paride: quod Iupiter in cœlis dare noluit, nec ben?e potuit.
Sed prout quisque sapit, ita solet loqui, iudiciúmque suum de tali & consimili re audacter, etiam si non fuerit opportunum, exclamare: Istos dudum notauit senex Mitio, dicens,
Homine imperito nunquam quicquam iniustius,
Qui, nisi quod ipse fecit, nihil rectum putat.
Redeat nunc nostra oratio, eò unde digressa est. Epitomem Rosarij Arnoldi, quàm potui diligentissimè conscripsi, quod experientia inuenirem, multa esse obscura, & ple- [p. 55] raque breuuis doceri posse, Quare alia paraphrasticè explicui, ijsq́ue à me probata additi, alia compendiosè planè tamen & apertè docui, ænigmatibus etiam cum antiquissimis tam Philosophis, quàm Poëtis usus, & propter rerum obscuritatem, & propter leuem uulgi contemptum: nam Macrobio teste, magnæ rei notio, sub pio figmentorum uelamine, honestis & tecta rebus, & uestita nominibus enuntiatur. In ijs uerò quæ non probaui, sum Authoris sententiam sequutus, ratiocinando diligenter ex præcedentibus, ne quid deesset in [p. 56] tota tractatione, sed omnia forent manifestiora, meliusq́ue ad praxim accomodata, quo artifex tanquam in tabula dispiciat ordinem progrediendi, methodum Authoris retinui, quæ ordinem naturæ (quoad fieri potest) sequitur. Ea est interdum resolutio, aliquando compositio, tum etiam diuisio: quia hæc ars habet in Methodo aliquid peculiare, propoter diuersas operationes & speculationes.
Has meas lucubratiunculas dum perpendo, cui aut quibus potissimùm dedicarem, uos Potentissimi, domini mei clementissimi, in primis oc- [p. 57] curristis uestra singulari humanite, qua euidenter testamini, non uobis solis esse uos natos, qui Dei dona preciosissima, diuitias amplissimas in totius Christianæ reipublicæ usum, magna liberalitate quotidie confertis. Deinde uestram Bibliothecam, quæ nunc (ut intelligo) facilè optimis quibusque Authoribus quamuis excellit, indies magis ac magis augetis, quo uestræ prudentiæ, liberalitatis, magnificentiæ, humanitatis, & pietatis, perpetuò apud posteros pium monumentum extet, omnesq́ue homines per uos aliquod emolumentum perci- [p. 58] piant: unde non pauci singulari eruditione uiri, sunt moti, ut uestræ celsitati uarios libros dedicarent, uestræq́ue excellentiæ bibliothecam ornarent atque instruerent, Non solùm ipsis libris, quos facilè alioquin ære comparare possent, sed etiam uestris nominibus (quo immortalia permaneant) libris inscriptis. Quod libellum quantiate perexiguum, at ui reuera tantum esse assero, quanto sint quæcunque maxima offero, ex quo spero, aliquos cum tempore, plurimum commodi percepturos.
Ascripserunt uestræ ampli- [p. 59] tudini & alij libros Alchymicos, ex diuersorum Philosophorum scriptis diligenter collectos, ipsorum tamen librorum authores (condonent mihi si ipsis fecero iniuriam) si lapidem ipsum Philosophorum, oculis uiderent, auribus audirent, naribus olfacerent, manibus tangerent, pondere librarent, nisi prius præmoneantur, non agnoscerent.
Vos igitur Domini amplissimi, Comites clementissimi, hoc meum opusculum pro uestra clementia & humanitate animis beneuolis suscipite: Dominus Deus æternus, immensus, omnis boni Au- [p. 60] thor in spiritu suo paracleto uestras celsitudines diu Reipublicæ incolumes conseruet, per saluatorem nostrum Iesvm Christvm. Valete.
Ex Basilea, nonis Maij, 1559.
V[estrarum] C[elsitudinum]
Adam à Bodenstein, artium & Medicinæ doctor.
